Apps veikauyaki

Eda vakayagataka me da qito kina, vakauta na itukutuku, raica na itukutuku kei na draki ka vakayagataka na mape kei na veiqaravi ni vakasaqaqara. Eda sa vakayagataka tale tikoga ena veiqaravi ni noda baqe. E vukei keda na apps kina sala rawarawa ni kena raici na lewe ni itukutuku cecere kei na veiqaravi, sa ka bibi sara me da kila na sala me da vakayagataka vakavinaka ka taqomaki kina.

Oqo eso na i vakasala me vukei iko mo cakava na nomu misini lalai kei na apps kei na sala mo vakayagataka kina ena yalodei.

Vakacuruma na apps mai na sitoa kilai ni app

E rawa vei ira eso na apps me ra ukucavutaka na nomu misini lalai veikauyaki ena gauna ko vakacurumi kina. Ena rawa ni tubu na ka oqo kevaka ko vakacuruma e dua na app mai na dua na vanua e sega soti ni vinaka (se tawakilai). Me kena ivakaraitaki, e dua e rawa ni taura e dua app kilai levu ka vakuria kina na nona kei na nodra veika sega ni vinaka ka qai solia wale yani ena ‘itukutuku papa’ se ‘ira na itokani-ni veitaratara’. Ni sa vakacurumi na app veivakalialiai ki na nomu talevoni, sa na rawa ni basuki na itataqomaki ka na lewa tu na nomu talevoni na dau basubasu koya, me cakava na veikacivi, saumi nona SMS ka sega kina na nomu veivakadonui, se sauma na i itukutuku ni SMS kei na voicemail. Ko na sega beka ni kila e dua na ka cala ia na gauna ko na qai kila sa bera.

O koya mo kakua ni taura na apps mai na ivurevure sega ni kilai, me vakataka na ‘itukutuku papa’ se ‘na kena e baleti ira na itokani veitaratara’. Ia, lavetaka na nomu apps mai na sitoa vakadonui. Ena gauna kece dau qaqarauni vakadikeva na apps ka railesuva ni bera ni lavetaki se dreti sobu na apps.

Vakasamataka na vakatagedegede ni lewena

Apps ena so na sitoa ni app e vakarautaka na ivakarau ni lewena. Na vakarau e rawa ni vukei iko mo vakatulewataka na app e ganiti ira na gone.

Sa vakakina, na vakarau ena veidusimaki ena lewe ni itukutuku kei na titobu ni ulutaga me vakataka na ivalavala kaukauwa, na vosa veivakacacani, na lewe ni veiyacovi, se na idusidusi ni waigaga. E dodonu mo kila tiko ni sitoa yadua ni app e tiko na ivakarau ena kena lawatu. Sa kena ibalebale oqo ni vakarau ena duidui ena veisitoa ni app yadua.

Yalovinaka me kilai tiko na ivakarau oqo e semati kina lewe ni app. Kevaka ko vakayagataka na apps me rawa kina vei iko se na luvemu mo sema kina Initaneti ka curu ki na lewena ena taudaku ni app, ko na gadreva beka mo vakasamataka na iyaya ni gacagaca se veitaqomaki ni ilawalawa vakacakacaka, itatarovi se digidigi ni vakasaqaqara taqomaki. E levu cake na kena matailalai ena rawa ni kunei ena dua http://www.internetmatters.org/technologies/parental-controls.html

Mo kila na veika o veivakadonui kina

Ni o lavetaka e dua na app, ena dau tarogi wasoma se rawa ni vakayagataki eso na ivakarau se itukutuku ena nomu misini lalai. Oqo e vakatokai me ‘kerekere ni veivakadonui’ se na ‘veivakadonui’. Me vaka beka oqo, na apps veitosoyaki e rawa ni kerea na veivakadonui mo vakayagataka na nomu “vanua ena gauna oqo” me rawa kina ni ko vakarautaka na idusidusi dodonu kei na itukutuku ni vanua. Na apps ni vakarautaki ni taba ena rawa ni kerea me vakayagataka na nomu itaba ka rawa ni ko veisautaka na taba ko taura ena nomu handset ena app.

E dau vakadonuya vei ira na dau vakarautaki taba na itukutuku kei na iyaya e gadrevi me cici kina na app. Eso na apps, ia, e rawa ni ra kerea eso tale me sivia na veika e gadrevi vakavinaka me baleta na app e laurai kina cakacaka.

Ena kena gadrevi mo taqomaka na nomu itukutuku, mo wilika vakavinaka na kerekere ni veivakadonui ena kena lavetaki se ena gauna sa vakauqeti kina ka vakadeitaka ni ko sa loga vinaka ena itukutuku ko sa vakadonuya ena app me vakayagataka.

Kevaka ko sega ni loga vinaka ena ka e kerei tiko, mo vakasuka na kerekere se vakasaqara e dua na nomu app.

Cakava na nomu talevoni me nomu bausi

Ni ko vakayagataka e dua na talevoni vuku me qaravi kina na nomu ilavo sa kilai levu na kena vakayagataki. E tiko eso na kena yaga matata ki na veiqaravi baqe veikauyaki: apps solia e dua sala rawarawa kina na baqe, ka vakabulai iko talega ena gauna kei na ilavo. Ia, e tiko na leqa, okati kina na dina ni ko maroroi itukutuku ena nomu misini veikauyaki ka rawa ni vakayagataka ki na edua na daubutako lawakica. O koya gona, sa dodonu mo nanuma tiko eso na itovo vinaka, me vaka na curu ki tuba mai na veiqaravi apps; lavetaka walega mai na sitoa vakadonui ni app; kakua ni veisautaka na tataqomaki ni ivolau ni nona talevoni; kei na vosanicuru ena taqomaka na nomu talevoni.

Mo kila na isau, vakabibi me baleta na veilakoyaki e daku ni yalayala kei na volivoli ena app

Apps dau kania na itukutuku ka na rawa ni vakayagataka e levu cake na itukutuku veikauyaki. Kevaka ko sega ni qaqarauni me baleta na yadravi itukutuku vakayagataki, sa na rawa ni ko lako sivia na iyalayala e yalataki ka sivia tale. E vuqa na dausoli-ka veikauyaki ena gauna oqo sa dau solia na iyaya me vakadikeva ena Initaneti se apps me rawa kina vei iko mo dikeva vakarawarawa na nomu vakayagataka. Me kena ikuri, ni vakayagataki na apps e veivanua e rawa ni levu cake na bili. Vakasamataka me bokoci na talevoni veikauyaki ni ko sa gole yani mo vukea na kena levei na bili veivakurabuitaki. Na Ofcom sa ikoya na sala ni veitaratara ni UK, dikeva na nodra idusidusi ni vidio ka vakaraitaka vei iko na sala mo vakayagataka kina ena handsets kilai levu. Me baleta na ikuri ni ivakamacala ena kena vakayagataki na apps ena vanua tani, me laurai na idusidusi ni Ofcom ki na talevoni veikauyaki. E vuqa na apps, galala kei na saumi, ni soli na ikuri ena namaki me saumi. Oqo era sa kilai tu me vaka na volivoli ena app. Me vaka beka oqo, e rawa ni ko cakava e dua na volivoli ena app mo tomana tiko kina na nomu qito ni oti e dua na ivakatagedegede, se me totolo cake na toso ni qito. Na volivoli ena app e ra kauwai sara kina na itubutubu baleta ni ra vakayagataka na gone na misini veikauyaki e sau levu sara ka sega ni kila na nodra itubutubu. O ira era via vakatulewataka na volivoli sega ni vinakati ena app e rawa ni ra cakava ni ra vakayagataka e vica na iyaya ni cakacaka ka sa tu ena veitabana kilai ni app sitoa. Me vakataka, eso na ivakarau ni veiqaravi e rawa ni ko gadreva na matanivola ni curu ena veilavelave yadua se volivoli.

Eso na handsets veikauyaki e rawa kina vei iko mo musuka na volivoli ni app. Na idusidusi ni vidio nei Ofcom e vakaraitaka vei iko na sala mo cakava kina oqo. Na screenshots era rawa ni duidui ka vakatau ena handset kei na ituvaki ni OS era sa vakacuruma.

Dau kauta tani wasoma na apps ko sega ni vakayagataka

E vica na apps ko sa rawata ena nomu misini lalai – kei na vica beka na ka oqo ko na vakayagataka dina? Sa vakakina, ni voleka ni veimama na apps era lavetaki era sega ni dau vakayagataki wasoma. Na vakatawani ni nomu misini lalai ena apps sega ni vakayagataki e rawa ni cakacaka. E sega walega ni vakaosooso, ia eso na apps era dau cici tikoga e taudaku ka berabera kina na nomu misini ka kania na nomu batiri. Raica na nomu apps ka kauta tani na ka ko sega ni vakayagataka tale. Me baleta na apps ko dau vakayagataka e veigauna, mo ni maroroya tiko me vakavoutaki ni oqo ena taqomaka na app ka cakacaka vinaka kina.

‘Savata’ na nomu talevoni

Kevaka ko nanuma mo solia, volitaka se recycle taka e dua na talevoni veikauyaki se tebeleti, raica mo bokoca matua na itukutuku kei na apps me vaka ga e rawa ni laurai mai vei koya e sa takali yani na nomu misini. E dodonu talega mo na raica e dua na ‘volau ni digidigi’ ena nomu misini lalai e dina ga ni na sega ni bokoca taucoko na nomu itukutuku mai na misini lalai.

Ena vakavinavinakataki na UK ni veitaratara ni Ofcom regulator me baleta na vakadonui ni kena lavetaki na lewe ni tabana oqo mai na kena vakayagataki na apps ka taqomaki ena nomu talevoni veikauyaki, e dua na idusidusi e vakarautaka na Ofcom me baleta na ilawalawa ni itukutuku ni veimaliwai kei na vale ni volavola ni itukutuku, na veisisivi kei na Markets, na lewa ni veiqaravi ni talevoni kei na ivakarau vakailavo.