Taqomaki iko mai na itukutuku vakacurumi butako

Na itukutuku vakacurumi butako (Smishing) – na yaca vakayagataki wasoma me baleta na itukutuku vakacurumi butako – e dua na itavi qaravi ka na rawa kina vei ira na basulawa me butakoca na ilavo se ivakatakilakila, se ruarua me isau ni dua na itukutuku ni curumaki yani ena talevoni. Ena via tautauvata kei na curumi ni komupiuta(phishing) , ka dau vakayagataka na imeli livaliva me dua na kena ivakarau taumada, kei na (vishing), vakayagataka na qiri ena talevoni, ia na (smishing) vakayagataka na talevoni veikauyaki (e dua na talevoni lailai se ivakarau ni kena semati na Initaneti handset). Me vaka na kena iwalewale tale eso e tukuni, e moica na tamata tawa cala me kauta mai eso na ivalavala ka na vakavuna na lawakica.

Na Dredre Namaki

Ko na ciqoma e dua na itukutuku lawakicataki ka lako mai na dua na isoqosoqo nuitaki se dua na tamata e vakamurimuria ko koya na dau basu lawa, okati kina na veika oqo:

Nomu baqe, tukuna vei iko ni tiko e dua na ‘leqa ena nomu akaude’ me vaka na itavi qaravi vagauna se lailai ni ilavo.
Dua na volivolitaki umauma, ka soli lavo ‘se’ kadi ni isolisoli.
E dua na kabani ni mataveilawa me vakataka na Apple se Google, vakaraitaka ni ko ‘gadreva mo vakavouya e dua na akaude’.
E dua na kabani ni vakau iyaya, vakaraitaka vei iko ni ko gadreva mo ‘vakadeitaka ni ko vinakata e dua na ioloolo me na soli yani’.
Ko ira na tabana ni ivakacavacava, ka tukuna vei iko ni dua ‘tiko na nomu sausaumi lesu’.

Na lisi oqo e sega ni oti rawa.

Na itukutuku ni (smishing) kece era tautauvata ena:

Era dusimaki iko mo lako ki na dua na mataveilawa se cakava e dua na qiri ki na dua na naba e tukuni tiko.
Era dau qitora na yalo ni tamata kei na gagadre, me vaka na veivakabauti, na tataqomaki, rerevaka na yali ni ilavo, rawata e dua na ka mai sega na ka, na cikecike me kunei kina e dua na veikerekerei karusa se gagadre me kunei kina na loloma se na rogo levu ena veika/ituvaki.
Era tu ga ena kena ituvaki se vakaibalebaletaka na gagadre ni nomu cakacaka vakatotolo mo levea kina e dua na ka se vakayagataka e dua na isolisoli.

Na mataveilawa ko sikova ena (smishing) ni itukutuku e dau kerei kina na veika matailalai se na inaki ni nomu misini lalai ni Initaneti me tiko vata kei na malware. Na qiri ena talevoni ko cakava ena kena isau e rawa ni yaco mai ena veika taqomaki ni kena kerei, se me dua na naba ni iloloma soliwale ni e yaco mai ena isau levu ka vakuri ki na nomu bili ni talevoni.

Na sala me levei kina na coko ena smishing

Kakua ni caliditaka na isema ni itukutuku ena kato ni itukutuku vakavo ke ko 100% na nomu vakadeitaka ni ra sa ka dina ka inaki vinaka.
Taura na gauna mo vakasamataka na na ka mona cakava ni bera nomu sauma na itukutuku e vakacurumi mai.
Tarogi iko kevaka, e dina, na nona via veitaratara o koya e vakacurumi itukutuku tiko mai.
Raica na veivakarerei ni veika vakailavo se isolisoli ka sa rui vinaka sara kevaka me dina, me baleta na veika dina.
Kevaka ena vakatitiqa, qirita na naba ni soqosoqo se tamata yadua e tukuna tikomai ena itukutuku, me laurai kina na kena dina.
Nanuma tiko kevaka sara mada ga e vaka me lako mai na itukutuku vakacurumi mai vua e dua ko nuitaka, e rairai na kena naba e sa voroki se lawakicataki.
Kakua ni vaka io ki na itukutuku vakacurumi. Ni vakayacori vakakina ena nomu itukutuku matailalai ena vakuri ki na dua na ‘lisi suckers’ ka ko na vesuka ena itukutuku vata ga.
Veitaratara ki na nomu ilawalawa ni talevoni veikauyaki mo taura kina na iwiliwili taumada ni kena vakacurumi na spam – okati kina na scam na – ena nodra veitaratara.

Kevaka o sa vakayalia na ilavo ena vuku ni dua na itukutuku smishing, se ena dua tale na itavi qaravi lawakicataki.

Ripotetaka vei ira na ovisa