Na Dredre Namaki
- Era na rawata na tamata na nomu rawaka ena initaneti kevaka ko vakayagataka tiko e dua na walesi vakatabui ka sega ni taqomaki tu.
- ‘Tabana ni vakaseua’ – era sarava tiko na tamata na nomu sikirini.
- Yali se butako ni nomu komupiuta, talevoni vuku se tebeleti.
- Malware, okati kina na spyware, ena komupiuta raraba.
- Butakoci ni itukutuku ni tamata yadua, se me rawa ni sarava na itukutuku makawa ena komipiuta raraba.
Taqomaki iko
Na nomu kompiuta/talevoni/tebeleti:
Na tataqomaki levu e salavata kei na kena vakayagataki na nomu misini ena dua na vanua raraba, sai koya na kena sega ni taqomaki rawa na WiFi, ka rawa kina na tamata dau butako me takosova e dua na ka ko cakava tiko ena initaneti. Oqo ena rawa ni okati kina na toboki ni nomu vosanicuru ka wiliki na imeli livaliva vakaitaukei. Oqo ena rawa ni yaco kevaka e sega ni lavetaki na isema ni nomu misini lalai kei na WiFi, se kevaka e dua e bulia e dua na spoof hotspot ka vakalialiai iko mo vakasamataka ni koya oqo na ka dina.
Ena dua na isema lavetaki oqo, ena gadrevi mo vakacuruma e dua na ‘idola’, ka na rawa ni laurai me vaka na: 1A648C9FE2.
Vakatalega kina, ko na vakauqeti beka mo curu ki na Initaneti. Oqo ena tukuna vei ira na Daunimisini ni ko ni sa initaneti tiko ena nodra valenikana se otela. E voleka ni sega sara ga ni dua na veitaqomaki ena veilavetaki(encryption)e keya.
Taqomaki ni WiFi raraba
- Vakavo kevaka ko vakayagataka tiko e dua na tabana ni mataveilawa taqomaki, kakua ni vakauta se ciqoma na itukutuku vakaitaukei ni vakayagataki raraba WiFi.
- Ena veivanua kecega e rawa, vakayagataka kina na nomu itukutuku ko sa volia se, ke tiko, na wiFi ni matanitu sa vakarautaki tu.
- Na tamata vakabisinisi e gadreva me curuma na nodra ilawalawa ni TLW e dodonu me vakayagataka e dua na isema taqomaki, lavetaki oqo na Virtual Private Network (VPN) Mareqeti na ilawalawa Vakaitaukei.
- Raica me mana ka vakavoui na antivirus/antispyware ni parokaramu kei na icurucuru vaka ni bera ni ko vakayagataka na WiFi raraba
- Me vaka e dua na kena ivakaraitaki, e rawa niko vakayagataka ga na nomu tutuni (broadband veikauyaki), ka na vakarautaki iko ena dua na isema tudei. Oqo me na dau saumi ena veivula se na kena isau ena nomu cakava ga ka lako sara.
- Kakua ni biuta na nomu komupiuta, talevoni vuku se tebeleti ka lako tani tu.
- Mo kila tiko o cei e tu wavoliti iko ka rawa ni sarava tiko na veika ko cakava ena initaneti. Sa rawa mo vakayagataka e dua na itatarovi ka na tarova na laurai na nomu sikirini mai vei ira na tamata era dabe tikivi iko tiko. Na ivakaraitaki ko ya na 3M, na veika matailalai eke.
Komupiuta raraba
- Levea na vakayagataki ilavo e rawa ni vakatakila na vosanicuru yaga se itukutuku ni tamata yadua me vaka na naba ni kadi ni dinau.
- Kevaka e rawa, vakayagataka e dua na parokaramu spyware ni kena taqomaki na kena dikevi na spyware ni bera ni ko vakayagataka e dua na komupiuta e sega ni vakabauti raraba.
- Kevaka ko sa vakayagataka tiko na Initaneti, vakadeitaka mo vakayagataka na iyaya ni barausa mo bokoca kina na tukutuku maroroi kei na cookies ka vakamatatataka na saravi ni nomu itukutuku makawa.
- Taqomaka na vosanicuru cava ga ko na vakayagataka ena nomu vakayagataka na menu ni digidigi ni Barausa. Kevaka o vakatitiqa, digitaka na barausa me veivuke.
- Vakasamataka mo veisautaka na vosanicuru ko a vakayagataka ena komupiuta raraba ni ko sa lesu i vale.
- Kevaka ko vakayagataka e dua na akaude webmail me vaka na gmail, Hotmail se Yahoo! mo wilika kina na nomu meli livaliva, raica mo vakayagataka e dua na isema taqomaki ni mataveilawa.
- Mo qarauna ko cei e vakaraici iko tiko.