Na Dredre Namaki
- Na sitoa lasulasu/sitoa – vakamatavulo mataveilawa kei na imeli e vakarautaka na iyaya kei na veiqaravi ka sega ni tiko.
- Na ciqomi ni iyaya e sega ni veidonui kei na ivakamacala ni kena itaba ni kacivaki.
- Sega ni ciqoma na iyaya o sa sauma oti.
- Sega ni ciqoma na sausaumi me baleta na iyaya o sa vakadewataka oti.
- Ni da vakauqeti me volitaki vakatotolo se ena isau lailai. Na vakamoce vinaka duadua e dau yaco mai ena mua ni gauna ni veisivisivi veivoli.
- Ni sa vakaraitaki mai na nomu ivakatakilakila ni sa butakoci ka vakayagataki vakailawaki.
- Ni ko sa cakava yadudua/itukutuku vakailavo butakoci ka vakayagataki vakailawaki.
- Phishing imeli, rairai mai na dua na veisivisivi veivoli se na vanua ni sausaumi ena initaneti ia mai na dau butako ka tovolea tiko me vagolei iko ki na dua na mataveilawa vakamatavulo me rawati kina na nomu itukutuku me baleta na nomu akaude ni sausaumi ena initaneti.
Vakayagataka na veisivisivi volivoli ena initaneti me taqomaki
- Kevaka o sa vou ki na veisivisivi volivoli (Auctions) ena initaneti, taura na gauna mo wilika na idusidusi ena initaneti sa vakarautaki tu ena kabani ni veisivisivi volivoli mo kila kina na iwalewale e cakacaka kina na ivakarau kei na kena lawa.
- Kila na ka e rawa ni cakava na kabani ni veisivisivi volivoli (ka sega ni cakava) kevaka e cala e dua na ka.
- Vakayagataka e dua na yaca ni curu ki na veisivisivi volivoli e duidui mai na nomu itikotiko ni imeli.
- Maroroya na nomu itukutuku ni veitaratara okati kina na itikotiko ni imeli, mo vakavoutaka.
- Raica na dau volivolitaki se dau volivoli – se dua na sitoa ni tamata yadua se initaneti. Raica na kedra itukutuku, nodra rating kei na itukutuku makawa. Na dau volivolitaki vou kei na dau volivoli ena sega beka ni dua na itukutuku makawa baleti ira ka me levu cake sara na qaqarauni vei ira.
- Kevaka na dau volivolitaki e dua na bisinisi, raica na nodra bula vakavuravura dina. Kevaka era na vakarautaka e dua na naba ni talevoni se itikotiko, tovolea mo veitaratara vei ira. Dau volivolitaki ena taudaku ni UK e rawa ni dredre me cemuria ena gauna ni leqa.
- Raica na lawatu ni sitoa kei na vakasukai lesu ni ivoli ena initaneti.
- Mo vakamatatataka na vakauiyaya kei na kena isau (me kena ivakaraitaki, se ra okati se sega, kevaka e sega, kevaka e tukuni vakamatata).
- Me matata na iwalewale ni sausaumi kevaka e dua na isau e okati vata kina.
- Vakarautaka walega na itukutuku ni tamata yadua e gadrevi me baleta na dau volivolitaki kei na dau volivoli, me vaka na nomu itikotiko mo ciqoma kina se taura mai kina.
- Makataka vakarua na matailalai taucoko ni nomu volivoli ni bera ni o vakadeitaka na sausaumi.
- Raica na Notisi ena dua tale na veitaratara me baleti iko kei na nomu dau volivoli kei na dau volivolitaki era sega ni sogoti tu ena spam itatarovi, ena nomu raica tiko na nomu files ni spam.
- Kakua ni lutu me baleta na kerekere mo sogota na Auctions vakatotolo.
- Dau qarauna mo dau ciqoma na sausaumi ni bera ni ko solia na iyaya.
- Ni ko cakava e dua na sausaumi vua e dua na tamata, kakua ni vakauta vakadodonu na ilavo ki na nodra Akaude ni baqe ia vakayagataka e dua na vanua taqomaki ni sausaumi me vaka na PayPal, na vanua e vakadewataki kina na ilavo ena rua na akaude vakalivaliva
Ka mo dau nanuma tu ga …
- Vakayagataka na vosanicuru qaqa. Kakua ni vakatakila na nomu vosa vuni ni veisivisivi volivoli ena sausaumi ena initaneti vua e dua.
- Kevaka o nanuma ni nomu veisivisivi volivoli se akaude ni sausaumi ena initaneti sa vakailoataki na itataqomaki, taura vakatotolo sara na cakacaka. Raica na drau ni pepa ni veivuke ena initaneti.
- Mo qarauna na nomu kiliki ena isema e vakarautaki ena imeli veilecayaki. Me ivakaraitaki, ena vinaka cake mo vakacuruma vakadodonu na itikotiko ni mataveilawa ni nomu baqe ki na nomu barausa, se vakayagataka e dua na ivakatakilakila ni ivola o a bulia ena vakayagataki ni ivakamacala dodonu.
- Kevaka o sauma ena kadi ni sausaumi, mo nanuma tiko ni dua na kadi ni dinau e solia na veitaqomaki levu cake mai na iwalewale tale eso ni ilawaki, vakadeitaki kei na kena e sega ni soli.
- Ni ko saumi mai na veiqaravi ena initaneti se kadi ni sausaumi, vakadeitaka ni sa taqomaki tiko na isema, ena rua na sala:
-
- E dodonu me tiko e dua na ivakatakarakara padlock ena katubaleka ni barausa, ka na basika ena gauna o saga kina mo curu kina se rejisita. Raica me kakua ni padlock na tabana vakaikoya … oqo ena rairai vakaraitaka e dua na vanua vakailawaki na itikotiko ni mataveilawa
- E dodonu me tekivu ena ‘https://’. Na ‘s’ tudei tu (secure).
- Na kena e cake e vakaraitaka walega ni sa taqomaki tu na isema vei iko kei na itaukei ni mataveilawa, ka sega ni o koya sara ga e dina. E dodonu mo ni cakava oqo ena nomuni raica vakamatau na vosa me baleta na tuva vosa matau, na ikuri ni vosa kei na matanivola kei na duidui tale eso.
- Dau curu tani mai na vanua o sa curu kina se volai tu kina na veika matailalai. Na kena sogo ga ni nomu barausa e sega ni veirauti mo vakadeitaka kina na itataqomaki.
- Me maroroi na risiti.
- Raica vakavinaka na kadi ni dinau kei na itukutuku ni baqe ni oti na volivoli me vakadeitaki kina ni sa musuki na levu ni ilavo dodonu, ka vakakina ni sega ni dua na ilawaki sa yaco ena veivoli.
- Raica me mana ka vakavoui na antivirus/antispyware ni parokaramu kei na icurucuru vaka(firewall) ni bera ni ko lako ena initaneti.
Eso tale na iTukutuku