Na veivanua eso ni veikilai veimaliwai era vakayagataka e vuqa na kabani kei na tamata yadua me ra solia yani kina na nodra kato ni veitaratara kei na itukutuku ni volivolitaki.
Na ivakarau ni veikilai ni veimaliwai – ka vakaitamera vei ira na vakayagataki mona livaliva na ka sega ni kilai tu veikeda – kena ibalebale ni rawa ni yaco me dua na sala vei ira na cyber-dauvakacaca.
Na Dredre namaki
- Vakatakilai ni itukutuku vakaitaukei mai vei iko se itokani/veitaratara.
- Sala ni curu ena veivolavolai vakatabui nodra na qase cake.
- Na veivakalolomataki vei ira na gone ena initaneti.
- Na sotavi ni vosa e voravora, vakaduiduitaki ni tagane kei na yalewa, viavialevu se veivakaduiduitaki vakamatatamata, se na veivakacacani kei na veivosacataki.
- Era tovolea tiko na tamata me ra veidabui se vakasaurarataki iko mo veisautaka na nomu vakabauta se vakasama, se bula ena i vakarau viavia levu.
- Veilawakitaki se veivakacataki vakalawa ena itukutuku vakacurumi ena mataveilawa e veivakacacani ka sega ni veiganiti.
- Na veilasutaki ena meli livaliva ena veivanua ni veikilai raraba, ka vakayaloqaqataki iko mo curu ena vakavure ilavo lawaki se mataveilawa sega ni veiganiti.
- Itokani, o ira na tamata kei na kabani ka nodra itukutuku vakacurumi me uqeti iko mo sema vakailawaki kina vakavure ilavo se mataveilawa sega ni veiganiti.
- Era voroka na tamata se butako ena nomu akaude se tabana.
- Viruses se spyware e tiko ena loma ni itukutuku kabi se itaba.
- O iko se dua na lewe ni matavuvale e biuta na itukutuku vakacurumi ena mataveilawa ni gole ena vakacagicagi ka lala tu na nomu vale, ka biuta na sala me dola vei ira na dau butako. Kevaka ko cakava vakakina na nomu inisua me baleta na butakoci ni vale ni ko yali ena rawa ni sega ni vakadonui mai vua na nomu kabani ni inisua.
- Na veitaratara ni veimaliwai ka vakayagataki kina na itukutuku baleti iko ena inaki tale eso ka sega mai na lewai ni nomu akaude, me vaka na kena volitaki ki na isoqosoqo tale eso.
- Na veitaratara ni veimaliwai e sotava e dua na itukutuku veikalawaci, okati kina na nomu itukutuku vakai iko.
Taqomaki ni veikilai ni veimaliwai
E rawa ni ko levea na cala oqo ka marautaka na vakayagataki ni vanua ni veikilai ni veimaliwai ena nomu muria e vica na idusidusi yalomatua:
- Kakua ni vakatara na veibiligi ni lala vata se cava tale era sa cakava tiko na tamata ena veivanua oqo me veisautaka kina e dua na ka ko ni sega ni marautaka.
- Dau raica vinaka na kilai ni itukutuku me baleti iko – ena kemu itukutuku se ena tukutuku vakacurumi – me vaka na naba ni talevoni, iyaloyalo ni nomu vale, vanua ni cakacaka se koronivuli, nomu itikotiko se siga ni sucu.
- Digia e dua na yaca vakayagataki e sega ni okati kina na itukutuku ni tamata yadua. Me kena ivakaraitaki, joe caribbean “se “jane leeward” e digidigi ca.
- Vakarautaka e dua na akaude ni meli livaliva me vakaivolataka ka ciqoma na meli mai na vanua o ya. Oqori ena rawarawa mo sogota kina na nomu akaude/tabana, ka tarova na nomu vakayagataka na akaude ni meli o ya. Na kena caka e dua na akaude vou ni meli livaliva e rawarawa ka totolo na kena bulia ko ira na kabani me vaka na Hotmail, Yahoo! Meli se Gmail.
- Vakayagataka na vosanicuru matua.
- Maroroya vinaka na kemu itukutuku ka vakatarai ira walega na nomu itokani me ra raica.
- Wilika na itukutuku raraba ena ivakarau me baleta na kena vakayagataki kina na kemu itukutuku. Oqo e rawa ni buluti ena kena ‘tabaki ena matanivola lailai’.
- Na ka caka ena initaneti ena tikoga ena initaneti. Kakua ni cavuta e dua na ka se tabaka na iyaloyalo ka na rawa ni vakavuna mo vakamaduataki kina.
- Kakua ni tukuna e dua na ivakamacala ka vosa vakalolovirataka edua na tamata se ilawalawa ni isoqosoqo.
- Mo qarauna nodra itukutuku vakacurumi baleti iko mai vei ira na nomu itokani,se na nomu sauma na itukutuku vakacurumi , vakabibi me baleta na nomu itukutuku vuni kei na nomu qaravi i tavi.
- Nanuma tiko ni vuqa na kabani era dau vakaraica na nodra I vakarau ni bula oqo se ko ira era sa namaki tiko mera raica ena nodra tabana ni veimaliwai raraba, mo qarauna na veika ko tukuna tiko, na iyaloyalo cava ko na vakauta kei na veitukutuku vuni baleti iko.
- Kakua ni vakabira na nomu tiki ni siga ni vakacagicagi se itaba ni matavuvale ni ko tiko tani- na vanua ni veikilai raraba e yaragi talei ni vakadidike vei ira na dau butako ena gauna vou oqo.
- Vulica vakavinaka na sala mo vakayagataka vakadodonu kina na mona livaliva. Vakayagataka na iyaya ni itataqomaki me vakatabui ira na vulagi’ mera rawata kina na kemu itukutuku. Mo qarauna ko cei me lewena na nomu ilawalawa vakacakacaka.
- Mo yadravi ira na dau vakacaca lawaki, okati kina na itokani vakamatavulo mai me kerei itukutuku vakacurumi vei ira na tamata yadua se ilawalawa era sureti iko mo sikova na veitabana se tikina eso.
- Kevaka ko na rawai ena dua na scam, qarauna mo kauta laivi na veika o sa taleitaka kei na kena app mai na nomu akaude.
- Raica me cakacaka tiko ka vakavoui na antivirus/antispyware ni parokaramu kei na icurucuru vaka ni bera ni ko lako ena initaneti.