English

iTukutuku Lavetaki (Encryption)

Kevaka na nomu itukutuku maroroi kei na veitaratara (me vaka na imeli) era na laurai mai vei ira na tamata yadua se so tale na isoqosoqo ka ra sega ni dodonu me ra raica, na kena isau e rawa ni veivakacacani … ilawaki, ivakatakilakila ni butako, vakararai butako kei na sega ni muria na lawa ni itukutuku taqomaki sa dau kena ivakaraitaki wasoma. Kevaka sa maroroi tiko na itukutuku kei na/se vakauta na nomu bisinisi ka ciqoma na imeli taqomaki, sa dodonu mo vakasamataka veilavetaki me dua na sala ni nodra taqomaki mai na vei vakataliataki vakaoqo.

E caka vakacava na lave lavetaki.

E tiko e levu na iwalewale ni lavelavetaki kei na iyaya ni cakacaka, o ira kece era vakayagataka e dua i dola ni na lavelavetaki kei na boko lavelavetaki e rau semati vata. Na itukutuku me lavetaki e nabataki ena algorithm (mathematical formula), ka taqomaki tu na kena kilai mai vua e dua e sega ni dodonu me wilika.

Na lavelavetaki kei na boko lavelavetaki (decryption) e dau vakayacori ena kena vakayagataki na parokaramu e rawa ni vakavodoki ena komupiuta ka tiko kina na files se imeli ka vakau mai kina – ka dolavi mai – se mai na idola ni lavelavetaki ka salavata kei na itukutuku vakaikoya. Na ivakarau kei na ivakatagedegede ni lavelavetaki e digitaki me na vakatau ena kena ituvaki   na itukutuku e okati kina. Me vaka e dua na lawa raraba e vakayagataki vakalevu cake na levu ga ni tikina (bits) ni lavelavetaki ena kena kaukauwa, ka kaukauwa cake kina na lavelavetaki e 128 na tikina mai na 64 na tikina.

Na vakayagataki ni iwalewale lavelavetaki ena rawa talega ni vakayagataki me vakadeitaka kina na ivurevure ni imeli kei na dina ni lewena.

E dau vakayagataki talega na lavelavetaki ena mataveilawa ecommerce kei na taqomaki ni isema sega ni vakawa kei na katuba ena veivanua yawa me levei kina na vakarorogo vuni kei na vakalecaleca lawaki.

Digitaka na Lavelavetaki

Na kena vakayagataki na parokaramu lavelavetaki e dau totolo ka vakadodonu. Na kena vakayagataki na parokaramu ni lavelavetaki, ia, e rawa ni veibolei ena mataqali ituvaki vakalivaliva tiko ki na nomu itikotiko ni IT kei na parokaramu ni komupiuta. E dodonu me dau qarauni na nomu digitaka na nomu parokaramu ni lavelavetaki me vaka na nomu gagadre kei na ivakatagedegede ni veika rerevaki. O na gadreva beka mo veivosaki ena ikatolu ni isoqosoqo ni IT ka veitokoni se taqomaki ira na kena dau.