English

iVakacavacava Lawakicataki

Na lawakicataki imeli livaliva (phishing) e kaya me ra solia mai na vakaitutu ni ivakacavacava se so tale na tabana ni matanitu era sa bula tiko ena vica na yabaki. Era se vaka tu ga, kevaka e sega ni levu cake, ka kilai levu ena scammers.

Na imeli livaliva vakailawaki e rawa ni ciqomi ena dua ga na gauna ni yabaki, ia ena gauna e dau muataki yani kina, sai koya na gauna ni ivakacavacava me ra yaco me ra tu ni ra sa vakasamataka tiko e vuqa na bisinisi na veika me baleta na nodra ivakacavacava.

Na dredre namaki

  • Kevaka ko saumi ivakacavacava tiko se so tale na bisinisi vata kei ira na Vakaitutu ni ivakacavacava, sa rawa mo ciqoma e dua na imeli livaliva lawakicataki (phishing) e kerea na itukutuku maroroi ka na rawa vua na dau butako me raica na nomu akaude ni baqe se sausaumi.
  • Vakatalega kina, e rawa ni okati ena meli livaliva e dua na isema vakamatavulotaki me vaka e dua na itukutuku dina, ia ka vakamacalataka e dua na virasi ka rawa ni vakayagataki me lawakitaki iko, butakoca na kemu ivakatakilakila, raici iko vuni, se tauri iko mo vesuki ka voli vakailavo.
  • E dua tale na ka e bibi sai koya na kena sagai me vakayagataki e dua na veiqaravi sega ni kilai mai na mataveilawa kilai, na kena mataqali ka dau vakayacori ka dau sivia na kena isau vakailavo ni veiqaravi baleta na vakarautaki se ena dua na isau lailai mai na matanitu. Oqo era sa kilai tu me copycat ni mataveilawa.

 Taqomaka nomu bisinisi

  • Nanuma tiko ni tabana ni matanitu ena sega ni tukuna vei iko na veika me baleta e dua na rebate ni ivakacavacava se na kena itotogi – se kerea na itukutuku ni sausaumi yadua – ena imeli livaliva, itukutuku se posts ni veikilai raraba.
  • Qarauna na imeli livaliva:
    • E tiko e dua na itikotiko ni imeli livaliva vakauta e duidui mai na itikotiko ni mataveilawa ni offiical organisation.
    • A vakau mai ena dua na itikotiko duidui se dua na itikotiko webmail galala.
    • Kakua ni vakayagataka na yacamu donu, ia e dua na veikidavaki sega ni vaka na “kasitama”, “itaukei ni bisinisi talei”, “daulomasoli Taxpayer” se sega ni kidavaki.
    • Vakacuruma e dua na Yalo ni vakusakusa; me kena ivakaraitaki na veivakarerei ka vakavo kevaka ko cakava vakatotolo na nomu akaude ena rawa ni sogo se ko na rairai calata e dua na sausaumi se refund ena gauna yalataki.
    • Na kerei ni bisinisi maroroi se itukutuku ni tamata cakacaka me vaka na yaca vakayagataki, vosanicuru se itukutuku ni baqe.
  • Mo qarauna na imeli livaliva ka tu kina na veika kabi. Kevaka ena dua na vakatitiqa, kakua ni caliditaka ena semati ka bokoca na imeli livaliva, kakua ni sauma ka sega ni toso ki liu vakavo ke ko ripotetaka ki na isoqosoqo e taukena dina.
  • Mo yadrava tiko na mataveilawa copycat, ka rawa ni saumi kina e dua na icurucuru levu me baleta na veiqaravi ka na galala, se ena isau lailai, mai na vanua ni matanitu vakadonui. Na veivanua oqo ena sauma na nomu ilavo ni bisinisi ka sega mada ga ni solia e dua na veiqaravi, e dina ga ni prominently tiko na Google kei na vakasaqaqara tale eso

Kevaka ko nanuma ni o sa coko ena ilawaki:

Ripotetaka vei ira na ovisa