Na kena dodonu ka lavetaki wasoma na nomu itukutuku ena vukea na kena taqomaki na veika e cake.
Na dredre namaki
- Na leqa kei na vakacacani ni iyaya ni cakacaka (me vaka na kena ivakaraitaki, na vakawasoma ni leqa ni iyaya ni cakacaka.).
- Na vakacalaka ni bokoci ni files
- Na files bokoci se na ca ena gauna ni veiqaravi kei na vakavoutaki ni parokaramu tale eso ena initaneti.
- Yali se butakoci ni komupiuta, bola kei na misini lalai veikauyaki.
- Kama, waluvu, ka veivakacacani vakacalaka.
- Na vakacaca ni virasi se spyware.
- Na vagalalataki ni itukutuku tawa dodonu ena initaneti se ena iyaya lalai semati vakadodonu kina iyaya ni cakacaka.
Na komupiuta ena gauna oqo kei na misini lalai ni talevoni veikauyaki e rawa ni vakaitamera na ivola ni itukutuku era katona, ka na yaco kina na isau e levu kina nomu bisinisi ni yali e dua vei ira.
Lavelavetaki vakavinaka ka maroroi na nomu itukutuku
E tiko eso na iwalewale duidui ni lavelavetaki ni nomu itukutuku (raica e ra).
Se cava o digitaka, sa ka bibi me da vakaraica na veika oqo:
- iTuvatuva me baleta na yali taucoko ni nomu itukutuku (me kena ivakaraitaki, na leqa ni dua na kato ni laptop, e dua ka rawa ni tiko kina na itukutuku bibi, sega ni vakaisosomitaki rawa).
- Kevaka e lavetaki na itukutuku ena dua na iyaya ni cakacaka a taudaku, raica me na maroroi tu ena dua na vanua duidui me tarovi kina na butakoci ni itukutuku se vakacacani vata kei na nomu iyaya tale se iyaya eso ena IT.
- Kevaka e rawa ena nomu misini lalai, vakayagataka na taqomaki ni lavelavetaki me baleta nomu veika vakatamata yadua.
- Vakadeitaka na itukutuku ko lavetaka e rawa na lesu kina ena veigauna kece vei ira na tamata e dodonu me ra raica.
Na iwalewale eso ni Lavelavetaki.
E rua na iwalewale liu ni lavelavetaki e tiko. Mo digitaka na kena cava mo vakayagataka, sa gadrevi mo vakasamataka na levu ni ka e gadrevi, na rawarawa ni kena vakayagataki, totolo, isau kei na dodonu.
Ena lavelavetaki ena initaneti O (Cloud)
Na vakayagataki ni lavelavetaki ena initaneti [e kilai talega me ‘o lavelavetaki (cloud backup)] ka matau me baleta na kena rawarawa, taqomaki kei na isau lailai.
E sega ni yalani na itukutuku e rawa ni lavetaki tu ena o. Eso na dausoli-ka e sega ni saumi kina na galala ni veiqaravi, ia na isau ni lavelavetaki e vakalevutaki me salavata kei na levu ni itukutuku e tiko kina.
E vuqa tu na dausoli-ka ena lavelavetaki ena initaneti. Oqo e okati kina na dausoli veiqaravi ena initaneti (ISPs), na parokaramu ni tataqomaki ena initaneti dauveivoli eso kei na kabani me vaka na iCloud kei na Microsoft ena OneDrive – me taqomaki kina na nodra dauveivoli eso.
Sa toso cake tikoga, na kena vakayagataki tiko e sega walega ni Lavelavetaki ia na mamaroroi kece sara mada ga. Oqo ena rawa kina vei iko mo raica na nomu itukutuku mai na dua na misini lalai ena dua na vanua e vuravura ka kakua ni kauta vata kei iko na itukutuku, vata kei na kena dredre e salavata kei na nomu itataqomaki. Ni ko vakayagataka na o(cloud) me baleta na mamaroroi lalai mo vakadeitaka talega na veitaqomaki ni dauveiqaravi dauveivoli ena lavelavetaki ni nomu itukutuku ka vakakina na kena maroroi. Oqo ena walia e vuqa na veika dredre e semati ki na itukutuku maroroi ena nomu misini lalai.
Na iyaya ni cakacaka Semati
Na iyaya ni cakacaka vaka na veleti (disks) sa dua na sala totolo, vinaka na nomu lavelavetaki ni nomu itukutuku. Sa tiko na kena veimataqali ka me vakacobari yani ki na qara ni USB ni komupiuta, se sema ki na isema sega ni vakawa ni veitaratara. E vuqa era vinaka ka vakarauta e rawarawa kina ni ra maroroi e taudaku ni vale ni cakacaka (off-site.to) kei kena mamaroroi ena vanua o ya.
Oqo e ra lako mai na 320 Gigabyte (320,000 Megabyte) na ivakaraitaki ni saumi e vica na dola, vei ira era vakarautaka ki na 4 Terabytes (4,000 Gigabytes) … ka vakakina ki na 8 na Terabyte e rawa. Na isau ni volivoli e salavata kei na kena levu e tauri. Me solia vei iko e dua na vakasama me baleta na levu ni mamaroroi era vakarautaka, e dua na itaba ni ivakarau veiganiti e vakayacori ena dua na itaba veilawa livaliva se na talevoni itaba veilawa ena tiko ga ena loma ni 1 kei na 5 Megabytes. E dua na file ni sere ena MP3 era tiko ena 3 kei na 8 Megabytes. Ena loma sara mada ga ni 320 na Gigabyte draiva, sa rawa mo taura e 100,000 na itaba se 64,000 na ivakatagi.
E vuqa na iyaya ni veikauyaki era kauta mai na parokaramu ni komupiuta ka na vakarautaka e ‘dua na ivakatakilakila’ ka na kauta cake mai na nomu itukutuku ena kena tarai e dua na bulukau, se vakataki koya sara ga ena gauna vakarautaki. Oqo era sa caka me lako sivita na cala vakatamata (“Au guilecava” se “Au na wavokita”).
Raica mo dau dikeva wasoma ni itukutuku o sa lavelavetaki tiko ena nomu draiva ni veikauyaki me rawa ni tauri vakarawarawa ke gadrevi vakakina. E dodonu mo vakatovolea oqo ena nomu vakayagataka e dua tale na komupiuta me vakadeitaki kina ni sa tautauvata na kena ikarua – kei na kena raici rawarawa – ena gauna ni yali ni nomu komupiuta.
iVakasala tale eso
Kakua ni vakayagataka na USB, katokatoni na CD se DVD mo lavelavetaki kina na nomu itukutuku. E dina ga ni na rairai sega ni sau levu ka rawarawa na kena irairai, era sa yalani tu na nodra rawa-ka ka ra sa yali talega se butakoci – se rawa ni tiko na mataqali malware. Na CD kei na DVD era sa berabera talega ni vakadewataka na nomu itukutuku.