Ia, e vuqa na yaga ni cakacaka veikauyaki era na sotakaya e vica na vei dredre namaki – e vuqa era tucake mai na ivakarau oqo.
Na dredre namaki
- Yali na iyaya ni bula se butakoci ni gacagaca veikauyaki – sega walega ni vakarawarawataka veisosomitaki ia ivurevure ni veivakacacani ni itukutuku ena misini.
- Malware – veivakacacani sega walega ni misini ia na misini tale eso e semata (oka kina ena imeli) kei na nomu iyaya ni cakacaka taucoko kei na taqomaki ni nomu iwalewale ni bisinisi kei na kena vakayagataki. Oqo e rawa ni vakavuna na kena lavetaki na phishing imeli, na mataveilawa tiko ni veisiko se lavetaki tiko na apps
- Vakailoataki ni tataqomaki ena veivanua raraba ena nomu vakayagataka na Wi-Fi raraba, se ra raica tiko na tamata na nomu/tabana ni tamata cakacaka.
- Vakailoataki ni itataqomaki kevaka e sega ni veiwaseyaki vakadodonu na misini.
Oqo e rawa ni vagolei ki na veika tale eso me vaka na veimataqali ilawaki, ivakatakilakila butakoci, itukutuku butakoci, vakailoataki na taqomaki ni tamata cakacaka, yali ni irogorogo, sega ni vakadonui ena itukutuku kei na blackmail se tauri me ivoli (dua na isoqosoqo levu se tamata yadua).
iVakasala ni kena vakayagataki na misini lalai veikauyaki
- Cakava o ira kece e tiko vei ira na vakayagataka e dua na misini veikauyaki ni kabani (se vakadonui me ra vakayagataka ga na nodra misini lalai) me baleta na nodra vakarau kei na nodra ivalavala.
- Okata kina na vakayagataki ni talevoni veikauyaki ena bisinisi ni kabani, ena iVola dusidusi ni kabani.
- Raica me maroroi na misini lalai kece oqo ena dua na PIN, ka dredre me cakacakataki ka kilai walega vua na tamata e nona itavi na misini (ena kena rawa ni yaco na cakacaka ni IT veitokoni kei na itaukei ni bisinisi).
- Me laurai ni ra taqomaki na misini kece ena dua na apps kilai ni initaneti, ni ra sa vakavoui ena gauna e vakauqeti kina ka rawa.
- Mo vakasamataka na parokaramu ni itataqomaki ka na rawa ni raica na misini kevaka e yali/butakoci, vakaleqai na kena vukevuke, rorogo ki na dua na alamu, vakauta vei iko e dua na itaba ni tamata e curuma tiko e dua na PIN cala se dua tale na tiki ni iyaya ni bula oqo.
- Raica me ra kila vakavinaka tu na misini lalai o ira era vakayagataka tiko na qaqarauni e dodonu me ra taqomaka na nodra misini kei na itukutuku era tu kina, okati kina na:
- Kemuni kece mo ni taqomaka na misini oqo ena veivanua raraba
- Vakadeitaka ni sa taqomaki na Wi-Fi, se vakayagataka e dua na itukutuku dongle
- Dau qarauna na ‘tabana dauvakasisisi’
- Na lawatu tudei ni vakayagataki – okati kina na imeli, vakayagataki ni Initaneti, veikilai ni veimaliwai kei na apps – me rawa ni levei kina na tiko ena malware.