Na taqomaki ni ivakailesilesi ni cakacaka mai vale

Na cakacaka veikauyaki kei na cakacaka mai vale – me vaka na cakacaka ena veivanua tale eso ka yawa mai na vanua dina ni bisinisi – e dua na ivakarau e tubu totolo tiko, ka rawa vua na bisinisi me vakatotolotaka vakarautaka e levu na ivakarau ni cakacaka. Me vaka ni dau gadrevi na cakacaka ena talevoni veikauyaki kei na cakacaka ni itikotiko mai na vanua yawa, e gadrevi me taqomaki kina na kena oqo mai vei ira na tawagadrevi ka me vakadeitaki ni sa taqomaki vakavinaka ena veigauna kece sara.

Digidigi ni isema

E vuqa tu na sala me semati kina e dua na komupiuta yawa, me vaka e dua na laptop, na komupiuta e vale se misini lalai veikauyaki ki na kato ni ilawalawa komupiuta ni kabana (company network). E dui tu na nodra bolebole ni tataqomaki.

Mareqeti na ilawalawa vakaitaukei (VPN).
Rawa ni raici na imeli livaliva ni ko tu vakayawa.
Windows yawa delanidesi (Windows Remote Desktop)
iKatolu ni wasewase ni iyaya ni tiko yawa delanidesi (Third party remote desktop tools) me vaka na Citrix, PCAnywhere se GotoMyPC.

Na dredre namaki

E dua na vakarogoca lo tiko na nomu itukutuku – me vaka na ivakamacala e dau veilakoyaki ena initaneti.
Curu butako vakaveitalia.

Taqomaki ni cakacaka ena talevoni veikauyaki kei na cakacaka mai vale.

Na levu ni nomu isoqosoqo, na ituvaki ni kena bisinisi kei na vereverea ni vei cakacaka kei na kena rawa ni qaravi na cakacaka ni keda tiko yawa mai na vale bisinisi, ena vakatulewataka na ivakarau ni kena tuvanaki ka vakayagataki ni vakarau ni cakacaka ni ko tiko yawa kei na cakacaka veikauyaki. Kevaka ko iko edua na kabani lailai ka ra gadreva tu ga na nona tamata cakacaka me ra rawata nacuru ena binibini I vola ni komupiuta (files), e rawarawa sara me tuvanaki na cakacaka ni tu yawa ka taqomaki. Me baleta na isoqosoqo levu cake kei ira na dau cakacaka yawa gadrevi kina na curu kina veiliutaki ni veimaliwai ni kasitama (CRM), me kena ivakaraitaki, e rairai vinaka cake me da vakayagataka ena dua na itokani cecere se vakayagataka e dua na kena dau ni vale me vakamatatataka ka vakayagataka e dua na iwali ni veitaqomaki, mana ka nuitaki.

Tarovi na Vakarorogo butako

Na VP, (Virtual Private Network) e dua na isema taqomaki ni veitaratara ena vale ni volavola kei ira na dau cakacaka vakayawa. Sa dua dina na isema ni ilawalawa ni cakacaka taqomaki, ena kena vakayagataka e dua na sala tudei ena loma ni initaneti raraba me semati kina. Sa rawa mo sema ki na isema ni bisinisi kei na imeli livaliva ena nomu vakayagataka na Wi-Fi raraba ena kena vakacurumi ena VPN.
Me baleta eso tale na ivakarau ni isema ni tiko yawa okati kina na kena vakayagataki na barausa, raica me taqomaki vakavinaka na isema lavetaki tu vakaoqo:
- E dodonu me tiko e dua na ivakatakarakara padlock ena katubaleka ni barausa ka na basika ena gauna ko saga kina mo curu ki na se vola yaca. Raica me kakua ni tiko ena tabana na padlock.
- Na VP, (Virtual Private Network) e dua na isema taqomaki ni veitaratara ena vale ni volavola kei ira na dau cakacaka vakayawa. Sa dua dina na isema ni ilawalawa ni cakacaka taqomaki, ena kena vakayagataka e dua na sala tudei ena loma ni initaneti raraba me semati kina. Sa rawa mo sema ki na isema ni bisinisi kei na imeli livaliva ena nomu vakayagataka na Wi-Fi raraba ena kena vakacurumi ena VPN.
- Me baleta eso tale na ivakarau ni isema ni tiko yawa okati kina na kena vakayagataki na barausa, raica me taqomaki vakavinaka na isema lavetaki tu vakaoqo:
- E dodonu me tiko e dua na ivakatakarakara padlock ena katubaleka ni barausa ka na basika ena gauna ko saga kina mo curu ki na se vola yaca. Raica me kakua ni tiko ena tabana na padlock.

Lewai ni curu

Vakadeitaka ni sa tiko vei iko e dua na isema tudei, okati kina e dua na icurucuru vaka mana lalagabuka (firewall) meda maroroi kina na mai na isema tawa gadrevi.
Vakatabuya na curu butako vakailoa vakayago kei na veika vakalivaliva ki na nomu icurucuru vaka lalagabuka (firewall), VPN router, akaude ni iliuliu kei na Bola ni itukutuku(administrator’s accounts and servers).
Raica me ra qaqaco kece na nodra vosanicuru ko ira era vakayagataka, kakua ni wasea vua e dua tale se maroroya na vanua e rawa ni laurai kina.
Vakasamataka mo vakayagataka na taqomaki ni biometric me vaka na fingerprint scanners kei na/se ivakatakilakila eso.
Me laurai ni ko ira na tamata cakacaka ka tiko yawa mera kakua ni maroroya na veika matailalai ni nodra curu ena nodra komupiuta se so tale na misini lalai.
Vakaroti ira na tamata cakacaka me ra kakua ni maroroya na itukutuku ni kabani era tiko ena komupiuta tiko vakayawa se talevoni veikauyaki.
Dusimaka vei ira na tamata cakacaka me ra sogota na nodra tabana nira sa vakacavara. Ena sega beka ni veirauti na kena sogo na katuba leka se na vakalailaitaki ni misini lalai.
Kakua ni vakarota na ‘nanumi au ena ituvatuva ni komupiuta oqo’.
Bokoca rawa-ka ni tiko yawa ena gauna e sega ni gadrevi kina. Me kena ivakaraitaki, kakua ni laivi ira na tamata cakacaka se dau ni konitaraki era sa biuta tu na isoqosoqo me rawa ni ra yacova na nomu ilawalawa vakacakacaka.
Me tiko na sala ni dikevi lesu ko ira era sa curu tu e loma, kei na gauna cava.

Taqomaka nomu ilawalawa vakacakacaka

Railesuva na icurucuru vaka kei na ivola tale eso ni kato ni itukutuku me wanonova na tiko yawa. Yadrava na itavi qaravi ka matalia.
Vakadeitaka ni sa dau vakatovolei tiko na ivakarau ni rawai (kilai me ‘vakadidike totolo’) kei na sogoti ni loopholes.
Vakadeitaka ni ko sa maroroya tiko na nomu icurucuru vaka lalagabuka (firewall) kei na VPN mo rawa ni taqomaki kina mai na sowiri veivakarerei.
E vuqa na parokaramu ni dela ni desi tiko yawa era dau vakatau ena vakacurumi (installing) e dua na parokaramu ni cakacaka ena komupiuta ni vale ni volavola. Oqo e vakavuna e dua na qara ena icurucuru vaka lalagabuka (firewall). Kakua ni vakatarai ira na tamata cakacaka me ra cakava oqo ena nodra dui vakasama. Lewa na parokaramu e vakayagataki kei na kena sa vakacurumi.
Qarauna na curu kina itukutuku vakatikitikitaki.