English

Na Taqomaki Ni Vakayagataki Na Parokaramu Ni Komupiuta

E voleka ni sega na cala, na vakararavi yadua ni bisinisi ena dua se sivia na komupiuta – ka vakakina na parokaramu ni komupiuta – me cakacakataki. E tiko e vica na veika bibi me vakayacori me vakasamataki ena kena digitaki ka vakayagataki na ivakarau me rawa ni vinaka, taqomaki ka vakalawa. Sa yaco me bibi cake sara na noda cakacaka vinaka ena veigauna ena veiyabaki sa oti baleta ni sa levu cake na parokaramu ni komupiuta era lavetaki mai se veiqaravi ena initaneti ka sega ni soli mai ena disks.

Na dredre namaki

  • Na veisaqasaqa ni parokaramu ni komupiuta, copyright mai na
    • Cicivaki ni initaneti ena so tale na komupiuta mai na laiseni e sega vei iko.
    • Cicivaki ka sega ni vakadonui (pirated) ilavelave ni parokaramu ni komupiuta.
    • Cicivaki ni veimataqali parokaramu ni komupiuta (me vaka na kena volitaki na itikotiko se vuli) baleta na inaki vakabisinisi.
  • Vakavodoki ni vakailawaki ni parokaramu e vakamacalataka na malware ki na nomu komupiuta, misini ni talevoni veikauyaki kei na ilawalawa vakacakacaka.
  • Na parokaramu ni vakavodoki ni itukutuku e vakavuna na leqa ena veika vakamisini ki na nomu komupiuta ena kena sa berabera se veisotari na ivakarau ni veiqaravi se na ivakarau tale eso.
  • Lavetaka na ivakarau lelevu ka dau vakayagataka na bandwidth vakaleqai, ka yaco mai vakamalua ena initaneti se gaunisala ni ilawalawa.
  • Na vakayagataki ni tawa vakasuka se sega ni baleta na parokaramu ni inaki e rawa ni tara kina na dina ni nomu bisinisi (me kena ivakaraitaki, e dua na veicalati ni cakacakataki na idini ka soli kina na veika cala ena spreadsheets).
  • Era lavetaka na tamata cakacaka ka vakayagataka na file ni veiwasei ena initaneti.
  • Malware sa vakavodoki ki na misini veikauyaki ena ivakarau ni veilali ena apps.

Taqomaki ni vakayagataki ni parokaramu ni komupiuta

  • Vakarautaka na lawa me baleta na kena rawati, vakavodoki, lewai, vakavoutaki kei na vakayagataki ni Parokaramu ni komupiuta – oka kina na apps me baleta na misini veikauyaki.
  • Dau vakayagataka na parokaramu ni komupiuta e vakalaiseni ka vakadeitaka ni sa tiko vei iko na iwiliwili dodonu ni licences (me vaka talega kina na ‘idabedabe’) me baleta na komupiuta e vakavodoki veikomupiuta, ka dau railesuva wasoma ke sa tubu tiko na bisinisi.
  • Vakasamataka na vakavure ilavo ena komupiuta scalable ka na tomani tikoga kina na sotavi ni gagadre tubu ni bisinisi.
  • Vakayagataka na kena ilavelave dodonu ni parokaramu ni komupiuta (me vakataka na bisinisi se kena ena kabani).
  • Ni vakayagataki e dua na ka ena vatavata ni parokaramu (me vaka na kena ivakaraitaki e vale se na kena e tara ena ikatolu ni soqo), raica me vinaka na kena vakatovolei na veirauti ni sotavi ni malware.
  • Dau lavetaka tu ga na kena vakavoutaki na parokaramu ni komupiuta ena gauna e vakauqeti kina me vakayacori vakakina. Na vakavoutaki e dau tautauvata kei na kena taqomaki na veika e sotavi.
  • Vakayacora na vakatovotovo e veigauna ena nomu mamaroroi, isema ni veikilai kei na Initaneti.
  • Vakasamataka mo vakayagataka na parokaramu ni initaneti me veiqaravi (SaaS) me vakarautaki kina na lewai kei na vakayagataki dodonu okati kina na laiseni, deployment kei na vakavoutaki/patching. Vakadeitaka ni nomu parokaramu ni itataqomaki ena initaneti kei na icurucuru lalagabuka (firewall) sa na rawa ni vakavoutaki ka cakacaka tiko.

Vakamacala ni veivosa

A Glossary of terms used in this article:

Malware

Na parokaramu ni komupiuta ka vakayagataki se cakava na dau voro komupiuta me vakacacana na veiqaravi ni komupiuta, kumuni na itukutuku bibi, se rawata na ivakarau ni komupiuta vakaitaukei. Me baleta na 'parokaramu malicious'.

Lavetaka

Ni ko via taura na leweni initaneti, me vaka e dua na ivakakabi ena imeli se mai na dua na komupiuta yawa, ki na nomu hard drive.