English

Na veisemati & itaqomaki ni komupiuta

Ni bera na tadu mai ni initaneti, e rawarawa sara na kena vakarautaki na veisemati kei na komupiuta me taqomaki walega kina na ‘iyalayala’ ki na nodra ivakarau. Era semati na komupiuta mai na veitaratara ka sega ni okati kina na veitaratara ni iwasewase rabailevu (WANs), a sega ni veitaratara vata kei na vuravura e taudaku. Ena initaneti, na itavi sa vuqa sara ka levu na veibolei.

iTaqomaki ni isema

E vuqa na itataqomaki ni veisemati sa rawa me vakayacori ena gauna oqo ena dua na iwali ni veika vakalivaliva me vaka na icurucuru lalagabuka (firewall). Na veitaqomaki ni veisemati e vakabibitaki ena dau vakasamataki wasoma ena taudaku ni nodra rawaka na itaukei ni bisinisi lalai ka dau tokona talega na dauveivoli eso, ia e sega ni gadrevi kina na veiqaravi ni dua na kena dau ni itataqomaki.

E tiko e dua na digidigi rabailevu ni vakalatilati ni misini ni itatarovi (intrusion prevention devices-IPDs) kei na ivakarau ni itatarovi ni vakalatilati (intrusion prevention systems-IPSS) sa vakarautaki tale tu ga, e gadrevi kina e dua na ituvatuva ni veivakabibitaki me vakayacori. Sa rawa talega mo vakaitavitaki ira na kena dau ni isoqosoqo mo vakatovolea na dodonu ni nomu tataqomaki.

Taqomaki ni komupiuta

Oqo eso na ulutaga ni veisiko e kovuti tiko ena mataveilawa oqo me soli kina vei iko eso tale na itukutuku kei na ivakasala me baleta na kena maroroi na nomu komupiuta:

Veitaqomaki vakayago

Lewai ni itukutuku

Akaude ni vakayagataki

Parokaramu ni itataqomaki ena initaneti

Ransomware

Lalagabuka

Vakavoutaki ni parokaramu ni komupiuta

Vakavoui ni ivakarau ni cakacaka

Mobile kei na itikotiko ni curu

Kauta ga mai na nomu misini lalai