Taqomaki iko mai na veivakarerei ena imeli livaliva

Na dredre namaki

Na imeli livaliva vakararai butako

Na imeli livaliva vakararai butako e cakava mai na daulawaki me vaka na kena irairai mera vakau yani ena baqe, kabani ni kadi ni dinau ilavo soli wale, Tabacakacaka ni matanitu, kei na so tale na isoqosoqo nuitaki. E rawa ni ko ciqoma na imeli livaliva rai butako (phishing) ena dua na imeli livaliva vakatabui (parokaramu) me vakataka na Microsoft Outlook, se ena imeli livaliva vaka-initaneti me vaka na gmail, Hotmail, Yahoo! Meli se na kena e soli mai na nomu ISP.

Na imeli livaliva vakararai butako e tovolea me lawakitaki iko kina:

• Caliditaka e dua na isema mo sikova e dua na mataveilawa ni lasutaki ia e via dina na kena irairai ni mataveilawa-vaqara ka kerea na itukutuku taqomaki se tiko vua na malware.
• Dolava e dua na isema vakamatavulotaki me vaka e dua na files dodonu me vaka e dua na .exe file ia e tiko dina kina na malware.

Na imeli livaliva vakararai butako (Phishing) e dau vakaraitaka eso na ivakarau ni bula oqo, ia na dau lawaki e vuku cake ka vakayagataka na technology vou, ena sega beka ni dua vei ira na ka oqo. Era na dau taura talega na yaca ni nomu bisinisi se tamata yadua.

• Na itikotiko ni imeli livaliva nei koya e vakauta e rawa ni duidui mai na itikotiko ni mataveilawa ni isoqosoqo.
• E rawa ni vakau na imeli livaliva mai na dua tale na itikotiko se dua na itikotiko ni webmail galala.
• Ena sega beka ni vakayagataka na imeli livaliva na yacamu dodonu, ia e vakayagataka e dua na veikidavaki vaka na “Dear customer”
• E rawa ni tiko kina na vosa veicalati ni tuva vosa kei na tuva vosa dravudravua.
• Na yalo ni vakusakusa; me kena ivakaraitaki na veivakarerei ka vakavo kevaka ko cakava vakatotolo na sogo ni nomu akaude.
• E dua na isema ni mataveilawa kilai levu. Oqo e rawa ni veisautaki se tautauvata kei na itikotiko dodonu, ia na duidui ni itovo ni kena vakarautaki e kena ibalebale ni dua tani tale na mataveilawa.
• Na kerekere me baleta na itukutuku vakaitaukei me vaka na yaca vakayagataki, vosanicuru se itukutuku ni baqe.
• Ko sega ni namaka mo taura e dua na imeli livaliva mai na isoqosoqo ka na rairai vakauta mai.
• Na itukutuku taucoko ni imeli livaliva e tiko ena loma ni dua na iyaloyalo ka sega ni ituvatuva ni itukutuku tudei. Na iyaloyalo e tiko kina e dua na isema tu ki na dua na vanua ni veilasutaki.
• Eso na imeli livaliva vakararai butako (phishing) e vakasalataki iko ena dua na virasi ka sureti iko mo caliditaka ena dua na isema se dolava e dua na isemati me taqomaki iko.
• Na imeli livaliva mada ga mai na dua na ivurevure nuitaki e rawa me dua na imeli livaliva vakararai butako (phishing) kevaka e sa vakacacani na akaude nei koya e vakauta.

 Levea na imeli livaliva vakararai butako (phishing)

• Kakua ni dola e dua na ka e kabi mai na ivurevure tawakilai.
• Kevaka e vakatitiqa, veitaratara kei na tamata se isoqosoqo na imeli livaliva ka kaya ni vakau mai kina.
• Kakua ni caliditaka ena dua na isema ena imeli livaliva mai na ivurevure tawakilai. Ia, mo biuta na nomu mouse pointer ena isema me vakatakilai na vanua e na cava dina kina, vakaraitaki ena yasa imawi e ra ni nomu sikirini. Qarauna kevaka e duidui na ka oqo mai na veika e vakaraitaki tiko ena vosa ni isema mai na imeli livaliva.
• Kakua ni sauma na imeli livaliva mai na ivurevure tawakilai.
• Kakua ni cakava na volivoli se na isolisoli ni loloma cecere ena saumi ni meli livaliva spam.
• Kakua ni sauma nomu imeli livaliva tawa gadrevi.
• Kakua ni unsubscribe ena veika ko nanuma ni phishing imeli livaliva. Oqo ena rawa ni vagolei ki na dua na mataveilawa lasutaki.
• Raica na imeli livaliva sega ni vinaka se spam ena meli folders ena kena gauna e dau yaco kina e dua na imeli livaliva dodonu ena lako cala.
• Kevaka ko lomalomaruataka tiko e dua na imeli livaliva, e rawa ni ko raica kevaka e tiko ena dua na lisi ni kilai ni spam kei na scam imeli livaliva ni so na parokaramu ni itataqomaki ena initaneti dauveivoli eso era sa ivakatakilakila tiko ena nodra mataveilawa.
• E vuqa na Microsoft kei na clients imeli livaliva tale eso e lako vata mai kei na spam filtering standard. Vakadeitaka ni sa dolavi tiko na nomu.
• E vuqa na spam kei junk filters e rawa ni vakatarai kina na imeli livaliva me ciqomi mai na ivurevure nuitaki, ka tarova na kena mai na ivurevure sega ni vakabauti.
• Ni ko digitaka e dua na akaude webmail me vaka na gmail, Hotmail kei na Yahoo! ena meli, vakadeitaka ni ko digitaka e dua ka okati kina na spam filters ka dolavi tu ga.
• E vuqa na pakete ni itataqomaki ena iNitaneti okati kina na spam blocking. Vakadeitaka ni vakavoutaki na nomu ka dolavi tikoga.

Spam (junk) iMeli livaliva

Na iwiliwili levu ni imeli livaliva e dau vakau ena veisiga e sega ni gadrevi spam. E vuqa vei ira oqo, ka sega ni caka me defraud, era sa vakau vata kei na inaki ni vakauti ira na vulagi ki na mataveilawa ni volivolitaki se me ra qai caliditaka  vakalevu cake sara ena kena tubu na mataveilawa ni veisisivi. Kena ivakaraitaki e okati kina na:

• Kacivaki, me ivakaraitaki ena initaneti pharmacies, iyaloyalo vakasisila, veigadivi, veimau ilavo.
• Me vutuniyau ka cakacaka mai na veidabui e vale.
• Na ivakasala qaqarauni ni virasi lasutaki.
• Na lasutaki ni loloma cecere.
• Na imeli livaliva veitaravi ka vakauqeti kemuni mo ni toso ki liu ki na veitaratara tale eso (e vakavuqa ni dau kauta mai na ‘kalougata vinaka’).

Spammers rawata na lisi ni itikotiko ni imeli livaliva ena nona:

• Vakayagataki ni parokaramu cakacaka vakataki koya.
• Veirawai mo vakacuruma na veika matailalai ena mataveilawa lawakicataki.
• Hacking ki na mataveilawa dodonu me kumuni kina na veika matailalai nei koya e vakayagataka.
• Voli ira mai na ivurevure vakatabui.
• Sureti iko mo caliditaka na mataveilawa lasutaki ka rairai mevaka na tarovi ni spam imeli livaliva.
• Ni ko sa imeli mai na buturara ni cc ka sega ni tiko kina na lomanibai ni bcc – se kena tosoi na imeli ka sega ni bokoci kina na senders sa oti ena wa.

Na cakacaka sara ga ni volavola lesu ki na dua na imeli spam sa vakadeitaka na spammers ni nomu itikotiko ni imeli e tiko

Webmail veitaqomaki

• Vakayagataka na veiqaravi webmail mai vei ira na ilawalawa kilai vinaka ka nuitaki.
• Rawati ni spam filtering e vakayagataki se veisau ki na dua na webmail kena dau e rawa ni cakava oqo.
• Vakayagataka na vosanicuru kaukauwa mo curu kina.
• Dau curu tani mai na nomu webmail ni sa oti nomu vakayagataka, ka sega ni tinia ga ena sogo ni katubaleka se bokoca ga na misini.
• Sema ki na webmail walega ena gauna e taqomaki kina na isema kina na nomu webmail (ka vakaraitaki ena dua na padlock ena yasa imatau ni nomu katubaleka ni barausa kei na ivola ‘https:// ‘ena itekivu ni itikotiko ni mataveilawa). Kevaka e sega ni taqomaki na isema, mo qarauna mo kakua ni vakauta na imeli livaliva ka na rawa ni vakatakila se vakarautaka e dua na itukutuku taqomaki.
• Mo qarauna na ka e kabi ena imeli livaliva mai na ivurevure tawakilai se sega ni vakabauti. Eso na ivakarau ni webmail e dau dikevi koya ga vakataki na veika e kabi me baleta na malware.
• Raica me tiko vei iko na ka dina kei na tataqomaki ni initaneti kei na kena e icurucuru vaka lalagabuka (firewall) ka cici tiko.

Taqomaki ni imeli livaliva makawa

Oqo e sega ni dua na ka e rawa ni veitaqomaki, ia mo nanuma tiko ni so na ivakarau ni webmail e rawa ni bokoci kina na itukutuku ni imeli livaliva kevaka ko sivia e dua na ivakarau ni mamaroroi. Kevaka e bibi na nomu akaivi ni imeli livaliva, vakasamataka e dua na veiqaravi me saumi ena initaneti, se vakayagataka e dua na veiqaravi webmail ka sega kina na vakatatabu eso oqo.  Eso na dausoli webmail e rawa talega ni tu vakawawa na nomu akaude kevaka ko sega ni raica ena dua na gauna balavu.