Eso tale na mataqali veivakavoutaki e vakadodonutaka na cala se vakavinakataka na ivakarau ni veiqaravi, ka sega ni semati ni veitaqomaki. Era na kila talega na nodra parokaramu na bulika era cicivaka tiko na nomu misini ka vakarautaka talega na veika me vakavoutaki vei ira oqo.
Na cala namaki
Ni sega ni maroroya na nomu ivakarau ni veiqaravi me vakavoutaki ena kena tikini siga ena rawa ni yaco kina na veika bibi, vakatulewa kina nomu misini kei na nomu taqomaki iko. Oqo e okati kina na:
- Virasi, spyware kei na so tale na malware.
- Ravuti ena dau vakacaca ni komupiuta.
- Caroba, tu vakadua kei na cakacaka dravudravua.
Vakavoutaki ni nomu ivakarau ni veiqaravi
Komupiuta ni Windows
Me vakadeitaki ni sa lavetaki ka vakacurumi koya ga na Windows vakavoutaki, e dodonu mo raica ni sa tuvanaki tu na nomu komupiuta me vakaoqo:
- Na Windows 10 & 8
Mai na itekivu ni menu, kiliki ena ‘Control Panel’. Digitaka na ‘vakavoutaki ni Windows’, qai kiliki ena ‘vakacuruma na kena vakavoutaki’. Ena imawi ni pane, ‘kiliki ena ituvaki ni veisa’. Ena ruku ni kena vakavoui, digitaka na digidigi o vinakata. Ena ruku ni ‘vakavoutaki’, digitaka na ‘solia mai vei au na kena vakavoutaki na sala vata ga au ciqoma kina na veivakavoutaki check box’ ka qai kiliki ena ‘OK’. O na kerei mo kerea e dua na vosanicuru ni veiqaravi se me vakadeitaki kina na nomu digidigi.
- Windows 7
Mai na itekivu ni menu, kiliki ena ‘Control Panel’. Digitaka na ‘ivakarau kei na veitaqomaki’, qai kiliki ena ‘vukica na vakavoutaki ena kena gauna ga dola se sogo’ (ena vakavoutaki ni Windows). Vakadeitaka na ‘vakacuruma na kena vakavoutaki (vakaturi)’ sa digitaki.
- Windows Vista
Mai na itekivu ni menu, kiliki ena ‘Control Panel’. Digitaka na ‘veitaqomaki’, qai kiliki ena ‘vukica na vakavoutaki ena kena gauna dola se sogo tani’ (ena windows vakavoutaki). Vakadeitaka na ‘vakacurumi na kena vakavoutaki (vakaturi)’ sa digitaki.
Ni sa lavetaki oti na Windows, ena vakaraitaki vei iko ni sa tiko. E dodonu me reboot na nomu komupiuta mo vakacuruma kina (ni oti na kena vakaraitaki ena vakaraitaka na levu ni veivakavoutaki e rawa ni vakayagataki mai na kena levu) – se kevaka e lokataki tu na nomu komupiuta, ena kaukauwa sara ga ka na rawa mo tekivu vakacuruma kina ena kena vakavoutaki. Kakua ni takosova na vakavoutaki ena nomu bokoca se mo tekivutaka tale na komupiuta.
OS X na komupiuta
- Lavetaka na nomu Mac ena nomu vakayagataka na misini ni gauna se dua tale na sala ni veiqaravi.
- Kevaka e MacBook na nomu komupiuta, raica me sema tu kina kaukauwa levu.
- Kiliki ena ivakatakilakila ni tiko rawa e cake ena yasa imawi ni menu ka digitaka na ‘vakavoutaki ni parokaramu ni komupiuta’, ka na vakatakila na kena vakavoutaki. Sa dodonu mo na vakadonuya ki na Apple vakayagataki edua na veidinadinati licence mo taqomaki ena initaneti mo wilika na ivakarau kece sara ni nomu taqomaki. Kevaka e soli eso tale na ka me vakadodonutaki, cicivaka na veika oqo me ikuri ni OS X vakavoutaki. Vakatalega kina, sa rawa mo lavetaka na Apple’s ivola vakarau ni Installer.
- Na ba ni toso ena vakaraitaka na ituvaki ni vakavoutaki. Kakua ni takosova na vakavoutaki ena nomu bokoca se mo tekivutaka tale na komupiuta.
- O na kerei mo vakacuruma na nomu Apple ID kei na vosanicuru mo vakadeitaka kina na iCloud kei na digidigi Keychain.
Misini veikauyaki
Ni sa caka na kena vakavoutaki me baleta na nomu ivakarau ni vakayagataki misini lalai veikauyaki, era na lavetaki ka vakadodonutaki koya ga vakataki koya ni sa semati na misini ki na initaneti.
Yalovinaka me kilai tiko ni kena lavetaki na vakavoutaki ni ivakarau ni veiqaravi vou e sega ni yali kina na kena gadrevi me cicivaki na ilavelave vou ni itataqomaki ena Initaneti kei na icurucuru lalagabuka (firewall).