English

Vakayagataki veimaliwai raraba taqomaki

Na tabana oqo e kovuta na itukutuku raraba – me vaka na veisiko kei na vakayagataki ni vanua ni veikilai raraba – kei na vakayagataki ni itukutuku raraba me iyaya ni cakacaka vakabisinisi.

E vuqa na veika dredre e salavata kei na veikilai ni veimaliwai/na itukutuku raraba e yaco mai ena vuqa na gauna, ena vuqa na gauna, era sega ni dau veimaliwai na tamata ko veimaliwai kina, kei na dua na ka sega ni yadravi na veika e yaco kina.

Na dredre namaki

  • Na soli ni ivakatakilaitaki me dolava na itukutuku maroroi mai vei iko, itokani, kasitama, itokani se veitaratara.
  • Na soli ni itukutuku maroroi me baleta na veimataqali inakinaki okati kina na kena rawati na veika vakailavo, ilawaki, vakailoataki ni taqomaki na kena ivakatakilakila se na kena revurevu ena irogorogo.
  • Na coko ni veibiliraki, veivakamuri, trolling se so tale na sala ni veivakacacani ena initaneti.
  • Me vaka e dua na dau vakacaca ni veibiliraki, veivakamuri, trolling se so tale na sala ni veivakacacani ena initaneti.
  • Raica na lewe ni itukutuku sega ni veiganiti ena posts se veivolavolai.
  • Phishing imeli livaliva ka kaya ni mai na veivanua ni veikilai raraba, ia e vakayaloqaqataki iko dina mo sikova na lawakitaki ni vakavure ilavo se mataveilawa sega ni veiganiti.
  • O ira na itokani, kasitama, dauvolivolitaki, itokani kei na posts ni tamata tale eso se veivolavolai era vakayaloqaqataki iko mo sema ki na vakavureilavo se mataveilawa sega ni veiganiti.
  • Na dau lawakica, butako ivakatakilakila se dau vakacaca ka basuka se butakoca na nomu akaude se tabana.
  • Malware era tiko ena loma ni itukutuku kabi se itaba.

Taqomaki, yalomatua ka nuitaki na veikilai /itukutuku raraba

Na nomu isoqosoqo kei ira na kena tamata cakacaka e rawa ni ra levea na veika dredre oqo ka vakayagataka na veikilai ni veimaliwai/itukutuku raraba ena bula oqo ena vica na idusidusi yalomatua. Nanuma tiko ni vakamuri na idusidusi vinaka duadua ni veikilai/itukutuku raraba ena vanua ni cakacaka e tautauvata kei na kena ena nomu bula vakaitaukei.

  • Vakatarai ga na nodra Akaude ni vakauitukutuku ni kabani vei ira era gadreva ka tuberi me ra vakayagataka.
  • Vakarautaka ka maroroya e dua na sala ni dikevi fika (audit trail) ka rawa ni curuma na i itukutuku raraba, ka tarova vakatotolo na nodra rawa ni curuma na tamata cakacaka se dau ni konitaraki ka ra biuta tu na bisinisi.
  • Kevaka ko vakasamataka tiko na kena vakayagataki na apps me aggregate taka na Twitter, Facebook, LinkedIn kei na LinkedIn, vakayagataka ga ko ira era sa veiganiti ka gadrevi, ka vakatabui me vaka ni ra sa kilai tu ni ra sa takete kilai levu me baleta na Hacking.
  • Mo qarauna na kena tabaki e dua na itukutuku taqomaki me baleta na nomu bisinisi, dairekita, tamata cakacaka se kasitama – ena nomu itukutuku se ena nomu posts /veivolavolai.
  • Vakayagataka na vosanicuru qaqa.
  • Na cava e yaco ena initaneti ena tikoga ena initaneti. Ko iko kei ira na nomu itokani e dodonu me dau vakasamataka vakavinaka ni bera ni ko qai tukuna na veika ko nanuma se iyaloyalo ka na rawa ni vakavuna na dredre e muri, ki na bisinisi se ikatolu ni ilawalawa.
  • Vakaraica na cava tale era biuta na bisinisi kei na tamata yadua me baleti iko, se sauma na nomu posts.
  • Vulica na iwalewale ni kena vakayagataki vakadodonu na mata. Vakayagataka na ituvatuva ni itataqomaki me vakatabui ira na tani me rawa kina na nomu itukutuku. Mo yadrava ko cei me na lewena na nomu ilawalawa vakacakacaka.
  • Vakadeitaka ni ko iko kei ira na itokani era dau yadravi tu ga mai na phishing, vishing kei na so tale na itavi qaravi veilawakitaki a saga na vosanicuru ni itukutuku raraba.
  • Raica me mana ka vakavoui na parokaramu ni tataqomaki ena initaneti kei na icurucuru vaka lalagabuka (firewall) ni bera ni ko lako ki na initaneti.
  • Mo kila tiko na balavu ni gauna ni tawa yaga era dau vakayagataka na tamata cakacaka/itokani ena veivanua e sega ni caka rawa, me vaka na vakadikeva ni nodra itavi qaravi ena initaneti.

Vakamacala ni veivosa

A Glossary of terms used in this article:

Phishing

Na sasaga ni butako ni dau basu lawa ena vakauti ira na vakayagataka e dua na mataveilawa lasutaki ena vakanuinui ni ra na vakaraitaka na itukutuku vakaitaukei me vaka na yaca vakayagataki se vosanicuru.

Malware

Na parokaramu ni komupiuta ka vakayagataki se cakava na dau voro komupiuta me vakacacana na veiqaravi ni komupiuta, kumuni na itukutuku bibi, se rawata na ivakarau ni komupiuta vakaitaukei. Me baleta na 'parokaramu malicious'.