Vakamacala ni veivosa

WiFi taqomaki ni curu 2: e dua na mataqali itukutuku lavetaki me levei kina na vakarorogo vuni kei na rawa ni curuma e dua na isema sega ni vakawa mai vei ira na naki ca. Vakamacalataki mai na 802.11 na ivakatagedegede. Vakarautaka na veitaqomaki kaukauwa cake mai na WPA se WEP.

WiFi taqomaki rawa: e dua na mataqali itukutuku lavetaki me levei kina na vakarorogo vuni kei na curu ki na dua na isema sega ni vakawa vakayagataki mai vei ira na naki ca. Vakamacalataki mai na 802.11 na ivakatagedegede. Vakarautaka na veitaqomaki kaukauwa cake mai na WEP.

E dua na mataqali virasi ka rawa ni tete yani ki na veitaratara e sega ni gadreva e dua na tamata me vakayacora vakakina.

E dua na isema ni initaneti ena dua na vanua raraba

E dua na ilawalawa vakacakacaka ni vanua e dau vakayagataka na ivakatakilakila ni retio ka sega ni waya me vakauta na itukutuku.

Wired na kena itataqomaki: e dua na mataqali itukutuku lavetaki me levei kina na vakarorogo vuni kei na kena rawati e dua na isema sega ni vakawa ka vakayagataki mai vei ira na naki ca. Vakamacalataki mai na 802.11 na ivakatagedegede.

E dua na ivakarau ni imeli e vakayagataka e dua na barausa ni mataveilawa me wiliki ka vakauta kina na imeli, ka sega ni dua na parokaramu ni imeli standalone me vaka na Microsoft outlook, se Apple Mail.

Na iyaya ni cakacaka cala, iwalewale ni veiqaravi se cakacaka, se draki vakayago ka vakavuna e dua na komupiuta me rawai rawarawa ena ravuravu mai vei ira na dau vakayagataka naki ca.

Domo ni IP: e dua na vakasama ni vakauti ni talevoni me vaka na veivosaki ena initaneti.

Na ivakarau ni kena tovolei me tauri na itukutuku vakaitaukei se veika vakailavo ena dua na qiri ni talevoni me rawa ni vakadeitaki kina na ilawaki se ivakatakilakila ni butakoci.

Na fingerprint ni virasi e tiko kina na ivakarau ni dua na virasi se mataqali virasi. Na parokaramu ni itataqomaki ena initaneti e vakayagataka e dua na kato ni itukutuku ni saini me kilai kina na virasi.

E dua na file e volai ena inaki duadua ga ni kena caka na veivakamavoataki, se me baleta na itavi qaravi ni basu lawa.

iLawalawa Sega ni Laurai Vakaitaukei: e dua na iwalewale ni kena buli e dua na isema tudei ena rua na yasa ni initaneti. Dau vakayagataki walega me baleta na veitaratara ni bisinisi.

E dua na yaca ni vosavuni ka vakayagataka na vosanicuru, me dolava e dua na akaude vakayagataki.

Solia ki na tamata yadua na vakayagataki ni file kei na parokaramu ena komupiuta. E dau lewai na wasoma ni curu ena vosanicuru.

E dua na ivakarau ni matabose ni itukutuku raraba ni initaneti ka na rawa kina vei ira era vakayagataka me ra vakauta na itukutuku ki na duidui tabana ni itukutuku.

Basi ni Serial Raraba: e dua na sala ni kena semati na komupiuta kei na misini me vaka ni mamaroroi e taudaku, Vavaniki kei na MP3 ni dauqito.

E dua na iwalewale ni kena rawati na ikuri ni ivakadinadina me baleta na kena vakayagataki ga na vosanicuru – me vaka na kadi ni baqe.

Na parokaramu ka vakaraitaki mai me vaka e dina na kena vakarautaki, ia e vunitaki tiko kina e dua na iyaya ni malware. Na vosa e lako mai na Trojan ose ena mythology ni Kiriti.

Na veitosoyaki ni itukutuku ena dua na isema se Initaneti.

E dua na iyaya vakayago, me vaka e dua na kadi vinaka, e vakayagataki me vakadinadinataki ira na vakayagataka.

1000 gigabytes.

Vakauitukutuku Vakatulewa Protocol/Initaneti Protocol. Na protocols, se isema ka vakayagataka na komupiuta oqori me veitaratara ki na Initaneti.

E dua na komupiuta ultra veikauyaki, touchscreen ka wasea e levu sara na veivuke ni veiqaravi kei na ivakarau talega ni kena cicivaki na talevoni vuku, ia e vaka talega na kaukauwa komupiuta.

Me semati e rua na misini se talevoni vuku – me vakadeitaki kina ni ra taura na itukutuku vata ga me vaka na veitaratara, imeli kei na file ni sere. Leleka ni synchronise.

Taqomaki Socket vakavavakutaki ilati, e dua na ivakarau lavelavetaki ka taqomaki kina na veitaratara ni initaneti.

Na yaca ni isema sega ni vakawa ka rawa kina vei ira era vakayagataka kei WiFi misini eso me ra raica kina e dua na isema sega ni vakawa mai na dua tale. Na Vakalekaleka ni veiqaravi ni identifier.

Na vakacacani ni komupiuta e na raica vuni tiko e dua na itavi qaravi se vaqaqara me baleta na itukutuku vakaitaukei.

Ni dua na tamata vakaveitalia e cakava e dua na itukutuku (me dua na imeli) e rairai ni dua a vakauta dina ena nona vakayagataka e dua na itikotiko dina se dua na itikotiko tautauvata.

Na imeli vakabisinisi sega ni kerei. Kilai talega me vaka na imeli sega ni kilai.

Vakayagataki ni veivakaisini me rawati kina na ivakarau tudei se itukutuku ni tamata yadua, me ivakaraitaki vakalecaleca tiko ni dua na itini ni veitokoni vakamisini.

A tara e dua na talevoni veikauyaki ena dua na vatavata veikauyaki computing, ka levu cake kina na computing kei na connectivity mai na dua na talevoni veikauyaki.

Na vakadinadinataki nei koya e vakayagataka ka vakararavi ena ivakarau ni kadi ka vakacurumi tiko e loma edua na chip.

Na cakacaka ni lawakicataki ni dua na kadi ni baqe ena nomu vakayagataka e dua na misini me toboka kina na kadi kei na itukutuku ni akaude ni tu ena tikina vakamakeneta ni kadi.

Na komupiuta e veiqaravi ena file se veiqaravi ki na komupiuta tale eso ena dua na misini ni veitaratara se initaneti.

E dua na tiki ni initaneti se veitaravi ni ivakaro e dau yaga ki na dua na leqa ena initaneti, glitch se vei vakamalumalumutaki me vakavuna na leqa, vakawasoma ena inaki ca.

Na dau vakacaca ka dau vakayacora na nodra itavi qaravi lawaki ka vakatabui ka rogorogo ca mai na cala vakalawa ni kena inaki.

E dua na misini e vakarusa na isema se gaunisala ni initaneti. E dau raici e vale/vale ni volavola lalai ena loma ni dua na misini WiFi (sega ni vakawa hub).

Na iyaragi ka vakayagataki ena dau vakacaca me rawati kina na lewai ni dua na komupiuta.

Na misini ni mamaroroi ka rawa ni kau tani mai na dua na komupiuta, me vakataka na CD/DVD, USB ivesu kau kei draiva kaukauwa veikauyaki.

E dua na DVD e rawa ni maroroya na itukutuku ena gauna e vakayagataki kina ena dua na dau katoni DVD.

Na naba vuni e caka tabaki mai na itaba veilawa ni talevoni, ka tiko kina e dua na isema ki na dua na mataveilawa ka tiko kina ko koya e tekivuna na naba vuni. Me vaka e dua na barcode, sega ni raica rawa na mata ni tamata.

E dua na kato e vakatulewataka na veitosoyaki ni initaneti kei na dua na ilawalawa ni vanua e rawa ni vakarautaka na veika tale eso, me vaka na kena lewai na curu ena initaneti.

Na veika matailalai era vakatakilai mai na nodra vakayagataka na veikilai ni veimaliwai, qito, veigadivi kei na mataveilawa tale eso. Na itukutuku vakaitaukei e rawa ni tuvalaki me ka raraba se vakaitaukei.

Na kena rawati na dodonu ni vakayagataka na komupiuta se itukutuku – e dau duidui vei ira era vakayagataka me vaka na ka era tu kina ka sega ni dodonu me ra raica.

E dua na naba ni talevoni, e semati kina 09, ka sau levu sara ena gauna qiriti kina. Dau semati wasoma ki na veilawakitaki.

E dua na isema vakayago se vakalivaliva ena komupiuta ka rawa ni vakayagataki me veitaratara kei na misini e taudaku ena veika taumada.

E dua na katuba lailai ka laurai ena dua na tabana ni mataveilawa, ka vakavuqa me vakaraitaka e dua na kacivaki itukutuku raraba.

Na sega ni vakalawa ni tokaruataki se vakayagataki ni iyaya e kovuta na lawa ni iyaya taukeni, me vaka na dodonu ni lavelavetaki.

E dua na parokaramu rawarawa e veitaratara kei na dua tale na komupiuta ena dua na parokaramu ni cakacaka me laurai kina se cakacaka vinaka tiko.

Na Naba ni iVakadinadina Yadua.

Na sasaga ni butako ni dau basu lawa ena vakauti ira na vakayagataka e dua na mataveilawa lasutaki ena vakanuinui ni ra na vakaraitaka na itukutuku vakaitaukei me vaka na yaca vakayagataki se vosanicuru.

Na ukucavutaki ni dau basu lawa ka vakacacana na parokaramu ni DNS ka vakadewataka na yaca ni initaneti kina kena itikotiko. E vakacuruma na itikotiko dodonu na dau vakayagataka ia e qai vagolei ki na dua na mataveilawa vakamatavulo.

Na basuki vakalawa ni ivakarau ni komupiuta se mataveilawa ka veivakadonui kina na kena itaukei, me kilai kina na malumalumu ka qarai na kena iwali me vukea na vakatorocaketaki ni kena taqomaki.

Sa vakayagataki tiko e dua na isema me wasei kina na sere kei na file ni vidio kei na iwalewale eso ena kedra maliwa na tamata yadua ena initaneti.

E dua na iwalewale ni kena maroroi e dua na itukutuku me rawa ni dolavi ka saravi ena misini eso ka vakayagataka na ivakarau era duidui.

E dua na vakavoutaki ni parokaramu, e vakavuqa ni dau semati kina kena vakatorocaketaki na veitaqomaki.

Na semati vata ni rua na misini ni Bluetooth me rawa ni rau veivosaki.

Na ivakatakarakara ena dua na barausa ni mataveilawa ka vakaraitaka na veilavetaki oqo (SSL) e semata na veitaratara kei na vanua ka tiko kina na sitivikiti dodonu. E dau salavata kei na ‘https’ ena itekivu ni laini ni vosa.

Ni sa tauri e dua na komupiuta mai na dau vakacaca komupiuta.

Na parokaramu ni komupiuta ka rawa kina na nomu komupiuta se talevoni veikauyaki me cakacaka.

E dua na vosa e dau vakayagataki me vakamacalataka kina na parokaramu vakomupiuta ka sa tauyavutaki ena dua na sala ni cakacaka vata, vakawasoma mai vei ira na tamata cakacaka sega ni saumi ena dua na yavu sega ni vakabisinisi.

Na lavelavetaki ena kena vakau na itukutuku ena initaneti me maroroi tiko kina, e vakavuqa ni dau vakatokai me ‘O’ lavetaki (cloud backup).

Na kena rawa ni vakadinadinataki ni dua na tamata digitaki e sa cakava e dua na itavi qaravi ena komupiuta se ena initaneti, me kakua kina ni cakitaki e muri.

E vica na komupiuta era semati vata kei na veika vakacakacaka era semati.

E dua na misini ka vakatagitaka na MP3 sere kei na ivakatagi.

Na veika vakalivaliva ka maroroi kina na file ni rorogo, me baleta na ivakatagi se na vuli.

Na iwalewale ni kena vunitaki na ivurevure ni ilavo e rawati vakabutobuto, ena kena vakayacori na vakayagataki ilavo se cakava na bisinisi matavulo me ubia na ivurevure ni ilavo.

E dua na misini ka rawa ni luvati ka maroroi kina na itukutuku, ka dau semati ki na dua na komupiuta mai na USB.

1000 kilobytes.

Na parokaramu ni komupiuta ka vakayagataki se cakava na dau voro komupiuta me vakacacana na veiqaravi ni komupiuta, kumuni na itukutuku bibi, se rawata na ivakarau ni komupiuta vakaitaukei. Me baleta na ‘parokaramu malicious‘.

E dua na virasi ka vakayagataka na macro rawaka ni vakarau ni veiqaravi kilai levu mevaka na spreadsheets kei na word processors ka vakarautaka na ivakarau mevaka ga na virasi.

E dua na mataqali parokaramu e vakayagataki me tarova na kena gadrevi me tokaruataki na veika e caka – me vaka na kena vakacurumi se kau laivi na iyatu kei na kolomu se taqomaki se sega na taqomaki ni pepa ni cakacaka.

E dua na file e volai kina na itukutuku ni veika sa yaco.

Local Area Network: a local computer for communication between computers. Can be wired or wireless.

E dua na ivakarau ka dolavi raraba, soli wale, ka sa tu ga na ivakarau ni kena cicivaki.

Na iwalewale ni kena vunitaki na ivurevure ni ilavo e rawati vakabutobuto, ena kena vakayacori na vakayagataki ilavo se cakava na bisinisi matavulo me ubia na ivurevure ni ilavo.

1000 bytes.

E dua na virasi se misini lalai ka ciqoma na matata ni vakayagataki ni keyboard me rawa kina ni tauri na itukutuku vakaitaukei, vosanicuru se itukutuku ni kadi ni dinau

E dua na vosa ni parokaramu mai na Java e vakayagataki me caka kina e dua na tabana ni veimaliwai levu cake.

E dua vei ira na vosa ni parokaramu kilai levu ka vakayagataki tiko edai. Tauyavutaki taumada mai na Sun Microsystems (na gauna oqo Oracles).

IP itataqomaki: IPSec vakarautaka na veitaqomaki me baleta na vakadewataki ni itukutuku ririkotaki ena tabana ni veitaratara sega ni taqomaki me vaka na initaneti. IPSec cakacaka ena vakavavakutaki ilati ni veisemati, taqomaki kei na vakadinati ni IP pakete na nodra vakaitavi na misini lalai ni IPSec.

iTikotiko ni Initaneti Protocol: e dua na itikotiko dua tani e vakayagataki me kilai kina e dua na komiputa se talevoni veikauyaki ena Initaneti.

Na dau ni veiqaravi ena initaneti: e dua na kabani ka vakarautaka na curu ena initaneti.

Na ivakarau ni kena cicivaki na misini ni veiqaravi ena iPhone kei na iPad nei Apple

Veitalanoa ena veivosaki kei na rua se sivia na tamata ena taipa ena komupiuta se misini lalai veikauyaki. Na ivakarau ni veiqaravi oqo e okati kina na BlackBerry, Messenger, Facebook veitalanoa, MSN Messenger, AOL, Messenger Totolo, Yahoo!

Na ivakarau ni kena taqomaki na komupiuta kei na itukutuku mai na vakayagataki vakatani. 

Na Vale ni volavola ni Komisina ni iTukutuku ni UK (ICO) sai koya na tabana e vakarautaka na itukutuku raraba me tutaka na dodonu ni itukutuku ena gagadre raraba, ka nona itavi me maroroya na Data Protection Act 1998 kei na Freedom of Information Act 2000.

E dua na lavelavetaki ka yaco ga vei ira na file era sa veisau se vakacurumi mai ena lavelavetaki sa oti ka sa maroroi tu, ka totolo cake mai na kena lavetaki taucoko.

iVakadinadina ni iyaya veikauyaki ena veimatanitu: e dua na naba ka tara vakatabakidua ena dua talevoni veikauyaki kei na Tebeleti. Me vakadeitaki e dua na naba ni IMEI ni misini, qiria na *#06# ena misini.

Na iLawalawa Cakacaka ni Initaneti iDinia sai koya na tabana ka vakamacalataka na ivakatagedegede ka yavutaka na Initaneti.

Na cala ni matavulotaki e dua – ena kena vakayagataki na nodra itukutuku vakaitaukei – me baleta na butakoci ni veika vakailavo.

Na vanua taqomaki ni maroroi iyaya kei lavelavetaki nei Apple.

Hypertext Mark Language na naba vuni ni komupiuta ka vakayagataki me tauyavutaki kina na yavu ni tabana ni mataveilawa.

A publicly accessible wireless internet connection.

E dua na ivakarau ni itataqomaki ka tiko ena ilawalawa veiqaravi ka kena inaki me vagolei ira na vakacaca ki na vanua sega ni vakaibalebale me levei kina na vakaleqai ni veika dina, itukutuku bibi.

E dua na imeli e dau yaco kina e dua ka lasutaka na inaki ca ka tiko kina mevaka na tiko ni virasi. Na imeli oqo ena rawa ni kauta mai e dua na virasi dina ka caka me vakatotolo sara na kena dewa yani.

E dua na draiva tudei ni magnetic Disk ka vakayagataki me maroroi kina na itukutuku ena komupiuta.

Na dau voro komupiuta e dua na tamata ka curu vakaveitalia ka basuka na parokaramu ni komupiuta ka butakoca na veika vakaitaukei, ivakatakilakila kei na veika tale eso e rawa,

Na iwalewale ka bucini kina na veiwekani vata kei na dua tale, ena inaki sega ni vakalawa se vakasama dukadukali. Dau vakamacalataka na ivakarau ni veimaliwai ni tamata dau vakasagai ira na gone lalai kei ira na gone ka sega ni kilai.

1000 na megabytes.

E dua na icurucuru lalagabuka e cakacaka tiko ena vanua e tiko kina na isema ni itikotiko ni tamata yadua kei na isema ni veitaratara ki na initaneti raraba.

E dua na vanua era lavetaki taucoko kina na files kece sara era digitaki, veitalia ga kevaka era sa veisau mai na lavelavetaki sa oti taumada.

(FTP-File Transfer Protocol) Vakarau ni vakauti ni files ena vei bisinisi, e dua na iwalewale ni vakauti ni itukutuku ena initaneti, ena maliwa ni bisinisi.

Na vanua era curu vakaveitalia kina na sega dodonu mera curu ka vakayagataka na nomu veisema sega ni vakawa.

Na kena vakarautaki na misini lalai se parokaramu ni komupiuta me levei kina na vakaveitalia ni curu ki na dua na komupiuta se ilawalawa vakacakacaka ena initaneti.

E dua na ivakarau ni ivakatakilakilataki ka vakayagataki kina na fingerprints. Vakayagataki vakalevu cake ena PCs me dua na icurucuru ki na vosanicuru.

Na kena vakarawarawataka ni file sa tiko ena initaneti vei ira tale eso era vakayagataka, mevaka na ivakatagi se file ni vidio.

Executable file: used by programs to install and run on computers.

E dua na ikatolu ni veiqaravi nuitaki ka tiko kina na ilavo, na parokaramu ni initaneti se so tale na iyau taukeni sa vakacavari na kena cakacakataki.

Na iwalewale ni kena vakadewataki na itukutuku ki na cipher ni itukutuku (dua na mataqali vosa vuni) me tarovi kina na kena kilai e dua na soqo sega dodonu.

Na parokaramu e vaqara na imeli voravora me baleta na spam se virasi, se na imeli ka vakauti yani ena virasi – ka tarova sara.

Na files, me vakataka na ivola tukutuku se itaba, ka kabi vata tiko kei na dua na imeli.

Ni dua na kena vakadewataki (vakabibi e dua na malicious e vakayagataka) e levu cake na itukutuku me tarova na kena kilai mai vei ira era sega ni dodonu me raica.

Vakarorogo ki na domo se na veitosoyaki ni itukutuku ka sega ni kilai se vakadonui mai vua ka vakauta se ciqoma.

E dua na ‘ivakatakilakila sega ni namaki’ a tara ena dua na parokaramu ni komupiuta mai vua na dau vola ivola. E rawa ni vakuri ena inaki marautaki se malicious.

E dua na iwalewale ni veilawakitaki ni veimaliwai ka ra cakava na dau butako mera talasitaka na kava ni benu ka soqona na itukutuku ni tamata yadua.

Ni ko via taura na leweni initaneti, me vaka e dua na ivakakabi ena imeli se mai na dua na komupiuta yawa, ki na nomu hard drive.

E dua na kato ka kilai vinaka ena yaca raraba (e.g. microsoft.com) kei na nodra itikotiko cecere IP (eg 207.46.245.222).

E dua na itikotiko ni mataveilawa, vakatalega kina na yaca e kilai me dua na URL.

Na ituvaki ni dua na misini ni Bluetooth ka sa vakarautaki tu me kabukaburaki kina na dua tale na misini ni Bluetooth ka volekata.

Na itukutuku e vakayagataki me kilai ka vakadinadinataki kina okoya ka vakauta kei na dina ni itukutuku. E rawa ni solegi vata ena dua na itukutuku se vakau yadua ga.

Na parokaramu ni komupiuta e caka me levei kina na curu vakaveitalia ki na dua na komupiuta ena initaneti.

Na kena vakauti vakasivia na itukutuku vakaveitalia mai na dau basu lawa me kakua ni ra curu rawa na dau vakayagataka dodonu. Me kena ivakaraitaki, ena vakarautaki e milioni na veisiko ki na dua na mataveilawa – kena ivakarau mai na botnet.

Na iwalewale ni vakalesui na veika e lavetaki, oqo na kena vakalesui tale na itukutuku kina kena dodonu taumada.

Na Lawatu ni Taqomaki ni iTukutuku 1998 e tuva na yavu vakalawa ni kena qaravi, cakacakataki ka taqomaki na itukutuku ni tamata yadua ena UK.

E dua na parokaramu e vakavoutaki ka vakavinakataki kina e dua na cala ni tataqomaki.

Na vaqarai ni dua na vosanicuru, vosanicuru se PIN ena nomu tovolea e vuqa na veicurumaki ni matanivola.

E dua na file lailai ka kerea na veivakadonui me biu ena nomu draiva ni komupiuta. Cookies e vakatara na mataveilawa me vakaitaukei taka na veika o sotava ena nomu kumuna vata ka nanuma tiko na itukutuku me baleta na nomu itikotiko.

Na kena vakarautaka na mamaroroi kei na veika ni komupiuta e rawa me tini kina na nodra vakayagataka na initaneti. Vakayagataki wasoma na veitokoni ni itukutuku kei na maroroi ni veivakarau ni veiqaravi.

Raica na o computing.

Na ivola kerekere se ivakarau e dolava kina e dua na veiqaravi ka vakayacori ena dua na kato ni itukutuku – e vakaibalebaletaki ki na dua na komupiuta ena dua na ilawalawa ni veitaratara.

E dua na ilawalawa ni veivosaki ena initaneti e rawa mo veitalanoa kina (ena veivolavolai) kei ira tale eso era vakayagataka ena kena gauna dina.

Na iwalewale ni kena vakalesui tale e dua na veiqaravi kei na vakalesui na sausaumi vua e dua na kasitama – ena gauna e se bera ni ciqomi kina na iyaya era a namaka.

E dua na file lavetaki ka tiko kina na itukutuku ni kena vakayagataki se kato ni itukutuku, ka dau vakayagataki me vakadeitaka kina na nona ivakatakilakila e dua na itaukei ni mataveilawa ka veivuke ena kena tauyavutaki e dua na isema taqomaki.

E dua na ivakarau ni vakasama ka maroroi ena komupiuta, ka okati vata kina e walu na binary digits (varaile) cakacakataki vata; me rauta ni dau maroroi e dua na ivola se matanivika.

Dua na cala se dua na cala ena parokaramu ni komupiuta.

Ni sa vakacurumi na itukutuku ki na dua na tatao ka sega ni caka me taura. Na dau ravuravu e rawa ni ukucavutaka na malumalumu oqo me taura kina na tabana oqo.

E dua na iwasewase ni itukutuku ka maroroi tiko kina ni bera ni qai vakadewataki ena kedrau maliwa e rua na vanua se misini lalai.

E dua na parokaramu e rawa ni ra wilika ka gole yani ena initaneti, me vakataka na Microsoft ni Internet Explorer, Mozilla ‘s Firefox, Google nei Chrome se na Safari.

E dua na ikumuni ni duidui mataqali PCs ka sa rawai tu ena dua na virasi ka sa lewai mai vua na dau butako se dauvakacaca komupiuta. Na kena ivakalekaleka na Robot isema.

Na vosanicuru e gadrevi ni bera ni tekivu na komupiuta se dua na ivakarau ni cakacaka e rawa ni vakavodoki veikomupiuta.

Me tekivu tale se vakadaberi tale e dua na komupiuta, talevoni veikauyaki se tebeleti.

E dua na mataqali isema lekaleka ena maliwa ni misini sega ni vakawa me vaka na talevoni veikauyaki, headsets kei na komupiuta.

Na yavu ni binary ena vakarau ni itukutuku ka yavutaki ena 0 se 1

Na parokaramu ni BIOS e tara ki na PC, ka imatai ni parokaramu ni komupiuta e cici mai na dua na PC ni vakaukauwataki cake. Na parokaramu oqo e taqomaki ena vosanicuru, ka tarova na PC mai na kena tekivu.

Vakayagataki ni veika vakayago, me vaka na fingerprints kei na irises, me ivakadeitaki ni nomu ivakatakilakila vakaitaukei.

Na totolo ni kena vakauti na itukutuku ena dua na ilawalawa vakomupiuta – e dau vakayagataki me vakamacalataki kina na totolo ni isema ni initaneti

Na lavetaki ni itukutuku me vakadeitaki kina na kena rawa ni taqomaki ena gauna ni leqa se yali ni komupiuta.

Na leqa ena ivakarau ni tataqomaki ni komupiuta ka na rawa kina vua e dua na dau vakacaca lawaki me rawa ni curuma. Dau tara cake vakalevu mai vei ira na dau buli komupiuta me baleta na inaki ka vakatabui vakalawa.

Na iwalewale ni kena vakadeitaki e dua se dua na ka e kaya tiko ni okoya. Ena veitaratara ni komupiuta vakaitaukei kei na veika raraba (okati kina na initaneti), sa dau vakayacori na veivakadeitaki ena vosanicuru.

Na file, me vakataka na parokaramu se ivola tukutuku, era vakabiri vata kei na dua na imeli.

Na Misini ka solia na veiqaravi ni soli lavo se vakayagataki lavo ka cakacaka vakataki koya dau kilai vakalevu me “qara ena lalaga”.

Na parokaramu ni komupiuta e caka vakatabakidua me baleta na vesuki kei na tarovi ni virasi e kilai. Dau solegi vata ena dua na pakete ni itataqomaki ena initaneti.

Na parokaramu ni komupiuta e caka vakatabakidua me baleta na vesuki kei na tarovi ni spyware. Dau solegi vata ena dua na pakete ni itataqomaki ena initaneti.

E dua na ivakarau ni veiqaravi ka vakayagataka ena dua na iwiliwili levu ni dau buli talevoni kei na tebeleti. Na ivakarau ni veiqaravi maqosa ka kilai levu duadua e vuravura me baleta na cicivaki tebeleti.

Na ivakarau ni vakau itukutuku totolo nei AOL.

Na ivakarau ni kena vakaraici vuni se lavetaki vuni ko ira na vakayagataki komupiuta me curumaki yani vei ira na veika sega ni gadrevi mevaka na kacivaki itukutuku vakabisinisi se lawaki eso ni veivakacacani ena initaneti.

E dua na ilawaki ka lawakitaki ira na tamata mera sauma na ilavo e liu ena vakanuinui lasutaki ena kena ciqomi e dua na ka levu ka vinaka e muri.

E dua na dau vakayagataki komupiuta ka tiko vua na dodonu me rawa ni curuma na nodra tabana e levu tale na dau vakayagataki komupiuta ka vakayagataka na nodra dodonu ena vakayacori ni veiqaravi kei na itavi tale eso ni kena lewai na komupiuta

E rawa ni ra vakavinakataka cake na nomu sarava ena kena vakatarai na veika ka buli se veivuke ena cakacaka me vaka na vakatikori ni veitaqomaki ena Microsoft vakavoutaki. Kevaka o sega ni vakabauta na mataveilawa tabaka, kiliki ena ‘kakua ni cici’ ena gauna ko kila kina.

Na kena qarauni o koya e rawa ni raica na itukutuku cava.

Na ivakatagedegede ni isema ni veitaratara sega ni vakawa.

E dua na mataqali icurucuru ni ilavo soli taumada, na vanua o sa kerei kina mo veivuke ena kena vakadewataki na ilavo mai na dua tale na matanitu. A tekivutaki mai na ra kei Aferika, ka 419 na iwasewase ni naba vuni vakalawa ni Nigeria ka kovuta na cala.